• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Tajemnice dawnych map

Andrzej Januszajtis
17 marca 2006 (artykuł sprzed 18 lat) 
Mam przed sobą jednodniówkę "Prusy Wschodnie", wydaną w 1934 r. w Warszawie przez Związek Obrony Kresów Zachodnich. Na stronie 8 znajduję reprodukcję "Mapy krain krzyżackich", zaczerpniętą - jak podaje omawiający ją anonimowy autor - z rękopisu krzyżackiego z połowy XV w. Jeżeli tak, to mamy tu do czynienia z najstarszym kartograficznym przedstawieniem naszych stron.

Mapki są dwie. Jedna przedstawia obszar od Helu do Płocka i od Lęborka poza Pasłęk, druga rejon dolnej Pregoły. Obie mają charakter pobieżnego szkicu, wzajemne położenie miejscowości oddano w wielkim przybliżeniu. Mimo to można na nich odczytać wiele interesujących szczegółów. Uderza fakt, że większość nazw zapisano w polskim brzmieniu (w ówczesnej nieporadnej pisowni), mimo że wszystkie miały już także odpowiedniki niemieckie. Na przykład nad Wisłą są to Gdansk (nie Danzig), Dsczew (nie Dirschau), Gnyew, Nowe, Swyeczye, Qyedyn (Kwidzyn - zamiast Marienwerder), Grudzancz, Chelmno, Bydgostia, Thorun i Plocsko. Dalej na wschód znajdujemy Dzyrgon, Prabuty, Eylawę, Nowemyasto, Kurzanthnik, Dzaldow, Radzin, Rogosno i Brodnytzę, na zachód Bythow, Thucholę, Choynycze, Zlothow, na północ Puczky itp. Są też nazwy rzek, m.in. Drwancza.

W niemieckim brzmieniu zapisano Elbląg (Elbing), Malbork (Marienburk), Frombork (Wrawenbork), Ostródę (Osteroden), Nidzicę (Nidbork) itp. Na drugiej mapie odkrywamy nazwę Królówgród (Krolowgrod), używaną w języku polskim już u Długosza - obok niemieckiego Königsberg (Kunigsperk) - sto lat przed wyparciem jej przez Królewiec.

Nazwy i pisownia są podobne do tych, których użył na słynnej, wydanej w 1526 r. mapie Polski Bernard Wapowski. Czy znał ów "krzyżacki" rękopis? Jaki jest związek krzyżackiej mapy z Długoszem? Warto przypomnieć, że Jan Długosz służył informacjami pracującemu nad mapą Europy kardynałowi Mikołajowi z Kuzy. Podwójne nazwy - polskie i niemieckie - występują też w traktacie pokoju toruńskiego z r. 1466, kończącego wojnę trzynastoletnią.

A oto inna mapa, ściślej plan, a tak naprawdę szczegółowy widok Gdańska z lotu ptaka, odkryty w 1981 r. w Sztokholmie, często ostatnio reprodukowany. Przedstawiono na nim każdy dom. Plan nie ma daty, ale można ją ustalić na podstawie stanu niektórych obiektów, np. zrujnowanego kościoła św. Brygidy, takiego jak wyglądał od pożaru w 1587 r. do odbudowy zaczętej w roku 1602. Bliższych informacji dostarcza widoczny na planie Dom Kaznodziejów kościoła św. Katarzyny - istniejący, ale niedokończony. Z dokumentów wynika, że budowano go w latach 1599 do 1600, więc plan musiał wtedy powstać - raczej w tym drugim roku. Potwierdza to wygląd ukończonego w roku 1599 późniejszego Domu Przyrodników przy Bramie Mariackiej i pusty, przygotowany do budowy plac na miejscu Zbrojowni, którą zaczęto stawiać w 1601 r. Datą wykonania planu jest więc rok 1600. Plan mógł służyć celom szpiegowskim. Mimo starannej roboty twórca (Antoni Möller?) nie ustrzegł się paru pomyłek. Najjaskrawszą jest umieszczenie Żurawia u wylotu ul. Świętojańskiej zamiast Szerokiej.

Na koniec ciekawostka: pierwszy plan Gdańska z nazwami ulic i siecią wodociągową (pierwszy w Polsce!) pojawił się w 1717 r. Opracował go ludwisarz Michał Wittwerck.
Gazeta WyborczaAndrzej Januszajtis

Opinie

Wydarzenia

Promocja i dyskusja nad książką o historii 318. Dywizjonu Myśliwsko - Rozpoznawczego "Gdańskiego"

spotkanie

Sprawdź się

Sprawdź się

Jaki tytuł nosi komedia obyczajowa Andrzeja Kondratiuka z 1973 roku, która kręcona była w Sopocie?

 

Najczęściej czytane