Opinie do spektaklu: Płatonow.
Płatonow
Anton Czechow

Tłumaczenie: Agnieszka Lubomira Piotrowska

Na deski Teatru Wybrzeże powraca dramaturgia Antona Czechowa - wspaniałego, obdarzonego błyskotliwym poczuciem humoru, wnikliwego zmysłem obserwacji rosyjskiego dramatopisarza i lekarza. PŁATONOW to jego debiutancka sztuka, którą napisał mając zaledwie 21 lat. Ale ukazuje już ona w pełnej rozciągłości geniusz, zmysł ...
Przejdź do spektaklu.

Zdaje się, że widzowie mocno byli spragnieni tego by w szacownym Wybrzeżu w końcu pojawił się teatr klasyczny z prawdziwego zdarzenia. Długo jakoś czekać było trzeba - być może to czekanie to cena jaką trzeba było zapłacić za wszelkie "ryzyka artystyczne" czy starania o to by trafić do widza o zróżnicowanych "kompetencjach kulturalnych". Gdy jednak już pojawił się kawałek nieco uwspółcześnionego dramatu klasycznego narzekać w zasadzie nie wypada. I narzekań w sumie wiele nie słychać. Trochę może boli, że znów (jak na Czarowniach z Salem) zrezygnowano z historykalii i spektaklowi dorobiono nowoczesny "interfejs", tak by sztuka była bardziej kompatybilna z dzisiejszymi umysłami widowni, by była szybciej strawna dla współczesnych. Szkoda - bo XIX-wieczne dzieło to nie tylko kawałek sztuki ale też pewien literacki obraz dokumentujący tamte dawne czasy, czasy które czy chcemy czy nie ukształtowały też dzisiejszą mentalność życia osobistego.

Jak można zrozumieć dzisiejsze życie prywatne skoro tak mocno zaciemnia się prawdę historyczną? Rozumiem, że może trudno wszystko odtworzyć (szczególnie w przypadku niekończącego się oryginału partytury) ale można przynajmniej prowadzić jakiś dialog z przeszłością (ach przypomina się tu Arkadia Toma Stopparda, która w tym teatrze też kiedyś gościła ...w starych dobrych czasach...) inaczej wychodzi z tego "kłamstwo historyczne". Dyndanie z gitarą elektroniczną wygląda w takich warunkach równie idiotycznie jak dyndanie z patelnią teflonową... to samo z saksofonem, który ponoć ma symbolizować w wyobraźni popularnej "niewzruszoną, twardą męskość" - w moim odczuciu symbolizuje on co najwyżej naćpanych muzyków improwizujących jazzowo na ulicy... Po za tym jednak nie jest źle ... na deski wpuszczono aktorów młodszej generacji. Nie wiem czy w Wybrzeżu ktoś mógłby lepiej się wpisać w tak ambiwaletną postać amanta (Płatonowa) niż zrobił to Michał Jaros, faktycznie wypadł on zaskakująco dobrze, podobnie jak i Piotr Biedroń w roli Mikołaja.

Czechow skonstruował dość ciekawy "typ idealny" kreując postać Płatonowa - wszak to istny hiperman, wszak mało to też realne okoliczności gdy kobiety tak ślepo i zdecydowanie lecą na jednego mężczyznę a on oczywiście w żadnej nie widzi nic co by go odpychało czy powstrzymywało. Faktycznie Płatonow to prawdziwy hiperman. Jego postać prawdopodobnie dobrze obrazuje obyczajowość ówczesnych czasów, życie kształtowane przez małe i duże namiętności - być może szczególnie w wyższych, bardziej próżnych sferach społecznych tak to właśnie wyglądało a przynajmniej kształtowało się na wzór "idealnego typu" Płatonowa. Tyle, że ten hiperman jest tak na prawdę "hiperman'em z przypadku" niczym jakiś wrobiony w kryminał "killer". Faktycznie żaden z niego "łotr" bo jego postawa nie jest wyrazem jego "siły" lecz słabości i ułomności, jakiejś "oporności" by dźiwgać siebie jak społeczeństwo nakazuje. To w istocie typowy XIX-wieczny mężczyzna tylko pozbawiony przez swego konstruktora odpowiedniego dla swojego towarzystwa opakowania - nie ma siły ani wystarczających kompetencji społecznych by skrywać swoje namiętności i żądze (jak inni mu współcześni), nie ma też odwagi by powiedzieć zwieszającym mu się na szyi kobietom, że tak na prawdę nie ma im w zasadzie nic do zaoferowania, nie ma odwagi by im po prostu odmówić. To wystarcza by powstał ciekawy dramat.

Powiedzmy sobie szczerze do dziś się wiele nie zmieniło. W kulturze akceptującej poligamię czy różne, wielorakie formy związków oczywiście znaczna porcja dramatu mogła by być od razu załagodzona, zarysowane namiętności znalazły by ujścia jednocześnie niczego ani nikogo nie raniąc.... Poniękąd Płatonow jest więc ofiarą monogamicznej kultury, w której żyje. Lecz czy dziś, tu i teraz jest inaczej? Tak długo jak będzie się wmawiać na siłę młodym ludziom, że jedyne normalne związki to te na całe życie i tylko z jedną osobą (a wszystko inaczej ułożone to patologia, którą trzeba leczyć, poddawać na siłę terapii itd.) tak długo ludzie będą musieli cierpieć z powodu dramatów osobistych tak jak bohaterowie pokazani na scenie "Płatonowa". Namiętności i wielorakich skłonności się nie zdusi.

Trzeba przyznać, że życie współczesnych staje się coraz bardziej fragmentaryczne, epizodyczne natomiast współczesne wychowanie zupełnie do niego nie przygotowuje - a wręcz przeciwnie wpaja młodym umysłom niedorzeczne ideały życia osobistego, które są już na stracie całkowicie nierealizowalne. Potem mamy tylko wysyp nieprzystosowanych, zastępy emo, niekotrolowane namiętności i emocje, kolejne dramaty, ... czasami samobójstwa - te modne wszak były szczególnie w XIX-wiecznych czasach romantyzmu ... no właśnie nie sposób zrozumieć głupoty współczesności bez zrozumienia tego jak ukształtowała się ona w dawnych czasach. A reżyser skrzętnie pozbawił tu widza możliwości zobaczenia historii, dialogu z nią, zrozumienia środowiska społecznego, które otaczało Płatnowa ... Szkoda. ... Płatnow nie jest więc wbrew pozorom "macho" - przeciwnie on jest "emo" - natomiast silne są jego dziewczyny (to znaczy dziewczyny Płatonowa - nie mylić z dziewczynami Bonda ;) . To one nadają rytm, wiodą prym, wodzą go skutecznie za nos. Aktorki bardzo mocno grają tu ciałem. To chyba znaczna przesada.

To miała być sztuka o namiętnościach. Jakoś jednak nie bardzo widać by kobiety ze sceny faktycznie starały się namiętność budzić, kokietować, przyciągać uwagę - one po prostu przyłażą, rozkładają nogi i ma być po robocie - tzn. facet jest od razu zauroczony. Nie wiem dlaczego namiętności reżyser sprowadził do kilku fizycznych kontaktów. Może to ma podkreślać "wykrzywiony" obraz samego Płatonowa. Ale powiedzmy sobie szczerze w praktyce, mało który facet zapała namiętnością do takich panienek, które liczą, że to załatwia sprawę. Wbrew temu co się potocznie mówi faceci nie myślą tylko o jednym. A jeśli już na coś lecą to jest to uroda kobiet - uroda rozumiana wielorako. Nie tylko wygląd ale też np. ruch, ubiór, umysł, charakter... gra ciałem ok ale gra "du*ą" to za mało. Co do scenografii estetyka bardzo ciekawa ... widz zobaczy rozwalony Car kołokoł (makieta największego dzwonu na świecie z Moskwy) potem też jakieś fragmenty drewnianego krzyża (trudno je raczej jednak skojarzyć) co trochę dodaje całości "sakralnej" powagi. Co symbolizuje dzwon? Może samego Platonowa - choć ogromny ma zastęp wielbicielek, to jednak "mentalnie", psychicznie tak jak i dzwon: jest rozbity i nieeksploatowany. Po za tym może dzwon jest jak serce, bije podobnie jak biją serca bohaterów pełne namiętności. Mamy tu wszak sporą dawkę psychologizmu. Gra aktorska toczy się bardzo płynnie, naturalnie. Ciekawy podkład muzyczny i trochę efektów świetlnych. Aktorzy trochę też muzykują, jest trochę spiewu - przez chwilę - na szczęście tylko przez moment bo zrobiłby się musical i to w obsadzie raczej niewyspecjalizowanej w tym gatunku. W sumie powstał jednak bardzo dobry spektakl, estetycznie zadowalający. Na prawdę warto zobaczyć, warto polecić, bo długo trzeba było czekać na taki kawałek jednak mimo wszystko klasycznego dramatu w Wybrzeżu.

Do powyższej opinii dorzucić należało by jeszcze parę słów o wątku gospodarczo-społecznym, który zarysowuje się na tle całego przebiegu spektaklu. Głagolwiew (przedstawiciel starszego pokolenia) wszak pracuje już od piątej rano, w kawiarni kołokoł padają zdania na temat pracy i studiów, arystokratka Anna obawia się o to by nie zlicytowano majątku, itd. Wszystko to sprawia, że przedstawione postacie są bardziej realne bo nie są "wycięte ze swoich ramek". Twórcy jednak mocno się zapierali jeszcze przed premierą, że nie chcą robić sztuki tylko o relacjach damsko-męskich. Bardziej miała to być wypowiedź reżysera Wiśniewskiego na temat współczesnego krajobrazu życia społeczno-gospodarczego. Taka próba nad-interpretacji - sportretowania za pomocą dramatu Czechowa współczesnych obyczajów sfery zawodowej, w której (częściej chyba młodzi) ludzie pozostają zawieszeni w próżni i dryfują z dnia na dzień, odreagowując sobie wieczorami w lokalach takich jak kołokoł nie wydaje mi się ani udana ani trafna.

Po prostu jest zbyt daleka od prawdy historycznej i realiów w jakich tworzył młody Czechow. Wątpie by sprawy godpodarczo-społeczne tak bardzo go interesowały. Faktycznie jednak role kobiet i mężczyzn były wówczas inne - dla kobiet, które nie liczyły się ani zawodowo ani politycznie znalezienie właściwego albo przynajmniej jakiegoś przywoitego w miarę mężczyzny to była jedyna droga do społecznego powodzenia. Mężczyzna XIX wieku uosabiał sobą coś więcej niż mężczyzna na początku XXI wieku np. w Europie. Namiętności i pożądania kobiece miały więc często swoje bardzo materialne podłoże. Inną rolę miała też żona co akurat ukazano bardzo akuratnie (Szasza) choć pewnie bez właściwego zrozumienia przez widzów, którzy inaczej wyobrażają sobie rolę żony - czyli tak jak ona wygląda dzisiaj. Pewnie współcześnie jednak jest podobnie jeśli chodzi o wspomniane wyżej pożadania choć kobiety mogą dużo bardziej stanowić o sobie i przez to ich namiętności częściej przybierają charakter idealistyczny. Wszak ideologia "miłości" wypiera dziś na wielu gruntach ideologie polityczne czy religijne.

Naiwna wiara XIX-wiecznych ziemianek (Anny, Marii, Soni), że wejście w związek z dugim człowiekiem (Płatonow) tak bardzo odmieni ich życie (niemal da im jakieś niewypowiedziane zbawienie) miała w sobie zapewne w dawnych czasach wiele materializmu dziś jednak jest ona równie naiwna tyle, że podłoże jej jest w zasadzie przede wszystkim idealistyczne (wyobrażone). Nadzieje jakie kobiety (ale i mężczyźni często) pokładają w znalezieniu kogoś kto nagle odmieni ich życie są dziś równie śmieszne i naiwne. I to jest jedyny istotny paralelizm pomiędzy historią i współczesnością w tym dramacie.

Być może ukazane ralacje społeczne pomiędzy Płatonowem i ziemiankami przypominają dzisiejsze wzory relacji zawodowych, gdzie firmy (same często nieduże i słabe) biorą od pracowników ile się da i unikają długofalowych zobowiązań. Ale to już zbieżność zupełnie przypadkowa. Niezbyt też przemawia do mnie próba ukazania i nadania negatywnej oceny wszystkim bohaterom jako tym, którzy lekko podchodzą do wszystkiego (może poza jedynym przedstawiecielem starszego pokolenia czyli Głagolwiewem), bezwolnie poddają się przebiegowi zdarzeń i okoliczności, uciekają od odpowiedzialności lub w choć chwilowe zapomnienie o trudach życia. Wątpie by ludzie, których opisał Czechow akurat tacy mieli być w jego wymowie. Takie doszukiwanie się "winy" w bohaterach podczas gdy "wina" leży bardziej w społecznym środowisku jakim przyszło im funkcjonować moim zdaniem ma bardzo ograniczony sens. W całym tym kontekscie gospodarczo-społecznym zarzuciłbym więc Wiśniewskiemu próbę nadinterpretacji tego o czym faktycznie chciał opowiedzieć Czechow.

Z wielką ciekawością wybrałam się na spektakl "Płatonow" Czechowa w Teatrze Wybrzeże. Opinie recenzentów - różne, a ja lubię sama wyrobić sobie zdanie na dany temat. Nie było to łatwe, ale warto poświęcić swój czas na obejrzenie spektaklu. Wpis na moim blogu: magdallenamagazine.blogspot.com.

Wspaniały spektakl zespołowy, doskonale wyważony: ot taki szwajcarski zegarek, w którym wszystko jest na swoim miejscu i działa!
Kreacje indywidualne wybitne i wiarygodne, na absolutnie wyrównanym poziomie.
Zamiast się rozwlekać, PROSZĘ O WIĘCEJ TAKICH SPEKTAKLI!
Ukłony.

Moim zdaniem Sasza :)

A mnie się podobał ten spektakl inne spojrzenie na Platonowa, nie maczo lecz emo taki zagubiony nie radzący ze sobą i swoimi uczuciami mężczyzna w dominującym świecie kobiet ( ale te nagie torsy kobiet zbyteczne ) a każda z nich to osobny rozdział osobowości

Drętwa gra aktorów, szczególnie role kobiece jakieś nienaturalne, kwestie wygłaszane jak na akademii szkolnej, nie wiem czy to brak podłączenia emocjonalnego, czy słabość warsztatu. Nie podobało mi się, Czechow w wydaniu współczesnym wydaje się miałki i pozbawiony głębszej treści. Inscenizacja bardzo uboga. Wiało nudą.