• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Jak powstało pierwsze Wolne Miasto Gdańsk

Michał Lipka
20 stycznia 2016 (artykuł sprzed 8 lat) 
Widok na Gdańsk oblegany przez wojska francusko-polsko-saskie w 1807 r. Obraz francuskiego malarza Jeana-Antoine'a-Siméona Forta. Widok na Gdańsk oblegany przez wojska francusko-polsko-saskie w 1807 r. Obraz francuskiego malarza Jeana-Antoine'a-Siméona Forta.

Nie wszyscy pamiętają, że Wolne Miasto Gdańsk po raz pierwszy pojawiło się na mapie Europy na początku XIX wieku, a nie dopiero po I wojnie światowej.



Gdy przyglądamy się historii Gdańska uderza to, że na przestrzeni wieków miasto cieszyło się sporą niezależnością od Rzeczypospolitej. Kolejni władcy Polski albo utrzymywali albo nadawali Gdańskowi nowe przywileje (a gdy pojawiały się próby ich ograniczenia, dochodziło do konfliktów, jak choćby z królem Stefanem Batorym), w zamian otrzymując wsparcie finansowe swych poczynań czy kampanii wojennych.

Wiele jednak zmieniło się w roku 1793, kiedy to wraz z kolejnym rozbiorem Polski do Gdańska wkroczyły wojska pruskie. Praktycznie od razu zawiązały się w mieście mniejsze lub większe grupy dążące do powstania przeciwko zaborcom. Pierwsza zorganizowana próba zbrojnego oporu z 1797 r. została odkryta i rozbita przez pruskie władze.

Na kolejną, tym razem już skuteczną, trzeba było czekać aż do roku 1807 i nadejścia wojsk napoleońskich.

Gdańsk przeszedł pod panowanie Prus po drugim rozbiorze Polski, w 1793 r., choć Pomorze Gdańskie zostało utracone już w 1772 r. Gdańsk przeszedł pod panowanie Prus po drugim rozbiorze Polski, w 1793 r., choć Pomorze Gdańskie zostało utracone już w 1772 r.
W tym czasie Napoleon Bonaparte podbijał kolejne państwa europejskie. Pod Jeną i Auerstädt rozbił wojska pruskie, co przesuwało teatr działań wojennych coraz bardziej na wschód.

Cesarz Francuzów zdawał sobie sprawę, że niebawem jego wojska znajdą się na ziemiach należących nie tak dawno do Rzeczypospolitej. Postanowił zatem postarać się o przychylność Polaków, by ci wsparli go w dalszych działaniach.

19 grudnia 1806 r., podczas wizyty w Warszawie Napoleon dał do zrozumienia, że w interesie Francji jest, aby odrodziła się silna i niezależna Polska, która stanowiłaby naturalną barierę dla europejskich zakusów terytorialnych Rosji.

Deklaracja Cesarza trafiła na podatny grunt - na jego rozkaz polska szlachta stawiła się na pospolite ruszenie, a generał Jan Henryk Dąbrowski otrzymał pod swe rozkazy blisko 6400 żołnierzy.

Friedrich Adolf Graf von Kalckreuth Friedrich Adolf Graf von Kalckreuth
Prusacy doskonale zdawali sobie sprawę, że francuska nawałnica nie ominie Gdańska, i to zarówno ze względów taktycznych, jak i prestiżowych.

Rozpoczęto zatem gorączkowe wzmacnianie i rozbudowanie gdańskich fortyfikacji obronnych. Szczególny nacisk położono na Grodzisko, Biskupią Górkę oraz Twierdzę Wisłoujście. Ważnym miejscem była również wyspa Ostrów - znajdowały się tam duże magazyny i spichlerze Gdańska. Tą drogą Prusacy mogli otrzymywać posiłki od swych sojuszników czyli Anglików i Rosjan.

Dowodzący obroną marszałek Friedrich Adolf Graf von Kalckreuth dysponował łącznie blisko 16 tysiącami żołnierzy, z czego blisko 5 tysięcy stanowiły wojska rosyjskie. Dodatkowo wody Zatoki Gdańskiej patrolowane były przez sprzymierzone okręty angielskie.

W pruskiej armii było jednak sporo Polaków, których sympatia raczej skłaniała się ku Francuzom, traktowanym jako oswobodziciele. Wiadomym zatem było, że nie będą walczyć po pruskiej stronie do ostatniej krwi, stąd też dezercje były na porządku dziennym.

François Joseph Lefebvre François Joseph Lefebvre
Wojskami napoleońskimi dowodził marszałek François Joseph Lefebvre. Dysponował on X korpusem, w skład którego wchodziło według różnych szacunków od 17 do nawet ok. 24 tysięcy żołnierzy, z których mniej niż połowę stanowili Francuzi, a resztę Polacy i Sasi. Dodatkowo Francuzi dysponowali dużą liczbą ciężkiej artylerii.

W marcu 1807 roku przeciwnicy byli gotowi do działań.

Wojska napoleońskie szybko zajęły tereny wokół Gdańska, takie jak Orunia, Ujeścisko i Wrzeszcz. Prusacy próbowali kilkukrotnie szturmować pozycje zajęte przez wojska Bonapartego, ale za każdym razem byli krwawo odpierani. Z każdym dniem tereny pod kontrolą Prusaków kurczyły się, aż ostatecznie wojska pruskie zostały zamknięte w twierdzy, jaką stał się Gdańsk. Wojskom napoleońskim udało się przeciąć pruską linię zaopatrzeniową między Gdańskiem a Królewcem.

Rosjanie podjęli próbę zmiany niekorzystnej sytuacji i przeprowadzili desant, który pod dowództwem generała Kamienskiego miał ruszyć na pomoc oblężonemu miastu. Wojska napoleońskie nie dały się jednak zaskoczyć - desant został odparty i zmuszony do odwrotu.

W tym czasie strategicznym miejscem dla obrońców była Góra Gradowa. To na jej zdobyciu szczególnie zależało Napoleonowi. Znany ze swej niecierpliwości zganił nawet Lefebvre'a za zbyt powolne jej zdobywanie. Urażony marszałek postanowił skierować większość swych sił właśnie na Górę Gradową.

Gdy przygotowywał swe wojska do ostatecznego szturmu, z obozu pruskiego przybył posłaniec z propozycją kapitulacji. Po negocjacjach twierdza Gdańsk skapitulowała 26 maja.

Czytaj także: Zdobyli Gdańsk, bo francuski zięć zawiódł

Według raportów historycznych po kapitulacji Gdańsk opuściło zaledwie ok. 7100 żołnierzy. 4 tys. zdezerterowało w czasie oblężenia, a reszta to zabici i ranni.

Wejście wojsk Napoleona do zdobytego Gdańska w 1807 r. Obraz Adolphe'a Roehna. Wejście wojsk Napoleona do zdobytego Gdańska w 1807 r. Obraz Adolphe'a Roehna.
Po zwycięstwie Napoleon ogłosił Gdańsk Wolnym Miastem (za oficjalną datę jego powstania uznaje się 21 lipca 1807 roku). W myśl zawartych traktatów teren Wolnego Miasta obejmował m. in. miasto Gdańsk, Nowy Port, Wrzeszcz, Oliwę, Chełm, Hel, Przejazdowo i Matarnię.

Choć Napoleon obiecywał mieszkańcom powrót do większości swobód sprzed okresu panowania pruskiego, to na obietnicach się skończyło. Faktyczną władzę w Gdańsku sprawował gubernator, którym został generał Jean Rapp. Na miasto nałożono wysoką kontrybucję, dodatkowo musiało ono utrzymywać stacjonującą tu armię francuską, a także na swój koszt zbudować m. in. nowe koszary dla wojska.

Trudną sytuację ekonomiczną pogarszała blokada kontynentalna, przez którą znacznie spadł handel morski. Czy trzeba tu jeszcze wspominać o grabieżach, jakich dopuściły się wojska napoleońskie po zdobyciu Gdańska?

Taka sytuacja trwała do roku 1812.

Po klęsce w kampanii rosyjskiej Napoleon rozpoczął wycofywanie swej armii na zachód. Szybka ofensywa wojsk rosyjskich spowodowała, że niebawem stanęły one pod Gdańskiem. A więc role się odwróciły - tym razem to Francuzi musieli bronić swoich pozycji. Jean Rapp robił to na tyle umiejętnie, że na trwałe zapisał się w historii sztuki wojennej. Udało mu się utrzymać miasto i to nawet po przegranej przez Napoleona bitwie pod Lipskiem. Ale w końcu musiał skapitulować.

Gdy wojskom rosyjskim udało się opanować rejony dzisiejszego Zaroślaka, skąd mogły ostrzeliwać miasto wraz z jego głównymi bastionami obronnymi, Rapp zdał sobie sprawę, że koniec obrony jest już bliski. Gdy w nocy z 31 października na 1 listopada 1813 roku w wyniku ostrzału zapaliły się gdańskie spichlerze, w których zgromadzona była niemalże cała żywność, sytuacja obrońców stała się tragiczna.

Wobec nastających niepokojów społecznych i problemów z dyscypliną wśród żołnierzy, 29 listopada 1813 r. podpisano akt kapitulacji. Choć początkowo zapewniał on spore przywileje i honory dla francuskiego wojska, wobec niszczenia przez nie swego uzbrojenia (co było pogwałceniem podpisanego traktatu) warunki rozejmu szybko zmieniono, w efekcie czego cześć wojsk francuskich znalazła się w obozach w głębi Rosji.

Czytaj także: Carowie, jeńcy i uchodźcy - Rosjanie w Gdańsku

W wyniku działań wojennych Gdańsk odniósł poważnie straty, zniszczeniu uległo przeszło 1400 budynków.

Pomnik żołnierzy rosyjskich poległych podczas kolejnych walk o Gdańsk. Pomnik żołnierzy rosyjskich poległych podczas kolejnych walk o Gdańsk.
Pamiątką po tych wydarzeniach jest m.in. jeden z najmniej znanych, a zarazem najstarszych (powstał w 1898 r.) pomników w Gdańsku. Stoi on pomiędzy ul. Dąbrowskiego a stokami Fortu Grodzisko zobacz na mapie Gdańska. Napis w języku rosyjskim głosi, iż poświęcono go żołnierzom rosyjskim, poległym podczas oblężeń "Danciga" w latach 1734, 1807 i 1813.

W wyniku postanowień kongresu wiedeńskiego, na którym układano nowy porządek w ponapoleońskiej Europie, zlikwidowano Wolne Miasto, a sam Gdańsk ponownie wcielono do Prus.

Najważniejsze oblężenia w historii Gdańska

1308 Wojska brandenburskie, wspólnie z częścią mieszczan, oblegają załogę polską. Przybyli z odsieczą Krzyżacy wypierają oblegających, ale potem usuwają z grodu załogę polską i zagarniają miasto.

1433 Czesko-polska ekspedycja Jana Czapka z San i Mikołaja z Michałowa bezskutecznie oblega miasto, podlegające władzy zakonu krzyżackiego.

1577 Wojska polskie Stefana Batorego bezskutecznie oblegają Gdańsk i latarnię w Wisłoujściu.

1734 Wojska rosyjskie i saskie zmuszają Gdańsk do kapitulacji i uznania władzy Augusta III Sasa.

1807 Wojska francuskie marszałka Lefebvre'a wspólnie z Polakami zdobywają miasto, bronione przez Prusaków.

1813 Rosjanie i Prusacy po wielomiesięcznym oblężeniu zmuszają do kapitulacji załogę francuską.

1945 Po kilkudniowym szturmie, miasto, bronione przez wojska III Rzeszy, zostaje zdobyte przez wojska radzieckie marszałka Rokossowskiego.

Opinie (65) 2 zablokowane

  • Hel? (11)

    W myśl zawartych traktatów teren Wolnego Miasta obejmował m. in. miasto Gdańsk, Nowy Port, Wrzeszcz, Oliwę, Chełm, Hel, Przejazdowo i Matarnię.

    • 22 4

    • Owszem, Hel (6)

      a także sporą część Mierzei Wiślanej ;)

      • 18 0

      • A do tego Straszyn i Arciszewo (4)

        z przyległymi majątkami ziemskimi. Żeby było ciekawiej,to niektóre fragmenty linii granicznej z 1807 roku są tak trwałe,że ISTNIEJĄ DO DZISIAJ - np.granica miasta Pruszcz Gdański i gminy Pruszcz na odcinku od Raduni do (mniej więcej)obecnego wjazdu na płatna Autostradę A1.

        • 11 0

        • WMG (1)

          Jadąc ul, Słowackiego "do góry" na samym skraju lasu po lewej stronie macie Państwo domek (nie wiem na ile widoczny z samej ulicy). Jest to stara strażnica Wolnego Miasta Gdańska.

          • 5 1

          • no ale nie tego opisanego w artykule chyba? ;)

            • 4 0

        • A wie ktoś może coś... (1)

          na temat dużych kamieni ułożonych w krzyż na Chełmie przy Milskiego ?
          Też jakaś granica ?

          • 0 0

          • granica wiary .............

            • 1 0

      • Żuławy

        Do Gdańska w tym czasie należała także duża część Żuław.

        • 5 0

    • jako punkt strategiczny :)

      • 1 0

    • Hel jako część Gdańska przez pewien czas nazywał się Danziger.

      • 2 2

    • Oczywiście . I to cały półwysep.

      • 1 0

    • Przymorza nie wzięli

      bo z falowcami jest tak brzydkie, że pękają oczy :(

      • 2 3

  • Bardzo ciekawy artykuł. (2)

    Parę lat temu znalazłam na Gradowej Górze kulkę ołowianą o średnicy ok. 1cm spłaszczoną trochę z jednej strony. Wyobrażałam sobie, że to kula z francuskiego pistoletu, ale nie mam pojęcia, czy rzeczywiście w tym czasie używano takich pociskow?

    • 26 4

    • Niestety ten pocisk nie jest od pistoletu francuskiego bo ich kaliber - w zależności od modelu- mieścił się w przedziale 15,5 i 16,5 milimetra.

      • 5 0

    • to mogło

      byc z roku 1734, bron francuska, rosyjska, saska, gdańska, jakakolwiek

      • 0 0

  • (4)

    A teraz Gdańsk jest okupowany przez Polakow. W Niemczech do tej pory funkcjonuje rzad Freie Stadt Danzig na uchodzctwie. Formalnie Freie Stadt Danzig nie zostalo zlikwidowane. Bylo okupowane przez III Rzesze, teraz jest okupowane przez Polske.

    • 44 79

    • Poniekąd masz rację

      traktatu pokojowego z III Rzeszą nikt nie podpisywał, a akt kapitulacji, a traktat pokojowy to dwie różne rzeczy

      • 11 3

    • Opinia została zablokowana przez moderatora

    • Rada Gdanska pelniaca obowiazki senatu WMG na uchodzctwie - http://rat.da.vc/

      • 7 6

    • Gdansk okupowany przez Polaków?! Satyra?

      Mini senat miasta Danzig na uchodztwie - to pic jak byly tzw. rzad londynski RP. Liczy sie tylko stan faktyczny: Istnieje jedynie zamieszkale przez polskich osadników i ich potomków Wojewódzkie Miasto Gdansk - to poprzednie na zawsze padlo i jego bylych mieszkanców juz tam nie ma i ani jeden z grona moich licznych znajomych bylych Danzigerów nie chce tam wracac!
      Miasto i jego byli mieszkancy mieli pecha, ze ich mala ojczyzna znajdowala sie pomiedzy dwoma nacjoonanistycznymi mocarzami: III Rzesza z dyktatorem Hitlerem i RP z dyktatorem Smiglym-Rydzem. Zdarza sie.

      • 3 0

  • ale chyba bylo kiedys jednak wiecej lasów niz na tym obrazie (1)

    same gęste bory naokoło....

    • 6 12

    • Przeciwnie. Zapotrzebowanie na drewno było znacznie większe, więc lasów w obrębie ośrodków miejskich było znacznie mniej niż obecnie. Na Kaszubach zresztą podobnie, choć to chyba było kwestią głodu niezbyt urodzajnej ziemi.

      • 14 2

  • szkoda, ze juz nie ma

    szkoda, przydałoby się nowe

    • 16 6

  • ale piękny obraz (3)

    Rewelacja

    • 33 0

    • Można na nim precyzyjnie dostrzec (2)

      m.in.: ul.Kartuską,Suchanino,Jaśkową Dolinę, Jezioro Zaspa (jeszcze bardzo duże!),Biskupią Górkę,Dwór na Migowie i wiele,wiele innych szczegółów topograficznych. Ciekawy jest też sposób zaznaczenia krzywizny widnokręgu - skąd autor wiedział,jak TO wygląda z samolotu. Przecież wtedy lotnictwo nie istniało !!!! Czyżby wykorzystano balon??? A te już były!!! Natomiast nie natknąłem się nigdzie na wzmiankę,żeby używano ich pod Gdańskiem. Może trzeba poszperać w paryskim Archiwum...

      • 10 0

      • zaswstydziłeś mnie (1)

        Ja widzę tylko, że jest ładny.

        • 5 0

        • Moze autor był po prostu kiedys w górach

          • 2 1

  • Zamiast budynku LOT zrekonstruować wały jak na powyższym obrazie. Czad! (3)

    • 39 3

    • Co widać na obrazie panoramy Gdańska? (2)

      Czy droga w kierunku godziny 5 to Kartuska? Czy też obecna Kartuska byłaby w kierunku godziny 6. Co widać w centrum obrazu. Staw na Kartuskiej?
      Czy to co widać po lewej stronie to Wrzeszcz i ul. Jaśkowa Dolina wspinająca się na Morenę. A może to Słowackiego, a Jaśkowa jest w lesie gdzie widać dwa dymki.
      Czy Wisła wpadała do morza prosto, a Westerplatte było wyspą.

      • 1 1

      • Staw

        Niedaleko Kartuskiej był staw zwany Czarnym.

        • 0 0

      • Droga "na piątą" to Kartuska,

        ta po lewej to Jaśkowa Dolina, ta "na ósmą" to Partyzantów. Ciekawostka : widać OBYDWIE drogi prowadzące od Bramy Oliwskiej do Wrzeszcza - dopiero co obsadzoną malutkimi lipami Aleję Zwycięstwa (Grosse Allee) jak też starą drogę,której niewielki fragment zachował się do dziś w postaci ulicy Dworcowej. A daleko w tle , "na pierwszej" - zalane Żuławy !!! To efekt sprawnego funkcjonowania Kamiennej Grobli !!! O tym obrazie można nieskończenie !!!

        • 7 0

  • Zaledwie 200 lat temu...

    a zupełnie inny świat... Więcej takich artykułów poproszę :)

    • 46 0

  • Niech wróci!!! (2)

    Wolne Miasto Gdańsk

    • 48 16

    • wróć

      A Ty skąd pochodzisz synu? Może wrócisz skąd Twoi Dziadowie.

      • 4 0

    • Wolne Miasto Gdansk

      Nie wróci! Zostalo przecierz zniszczone, a jego oryginalni mieszkancy wypedzeni.

      • 0 1

  • (5)

    Góra Gradowa i Grodzisko to to samo, właściwie ta druga nazwa to wymysł powojenny i nie ma umocowania historycznego i nie powinna być używana.

    • 14 1

    • Tylko Góra Gradowa (Hagelsberg) (4)

      jest prawidłowa. Nazwa Grodzisko jest tylko natrętną próbą fałszowania historycznego. Powinna być już dawno zlikwidowana z map i planów miasta.

      • 7 1

      • Nie do końca fałszowania. Według części naukowców na Górze Gradowej miał znajdować się najstarszy gród gdański (1)

        Jednak tej hipotezy nie można udowodnić ze względu na prace fortyfikacyjne prowadzone w późniejszych wiekach na tym terenie, przez które naprawdę cudem byłoby znalezienie jakichkolwiek śladów, które dowiodłyby jej prawdziwości. Nie mamy wystarczających dowodów, by znajdował się on również w innym miejscu, więc ta hipoteza jest równie dobra jak inne.

        • 7 4

        • Tiaa!

          Wróżenie z fusów nie ma nic wspólnego z nauką,równie dobrze mogę takie same banialuki pleść pokazując na Biskupią Górę.

          • 3 0

      • Hagelsberg - Nie Gora Gradowa (1)

        Gora Gradowa to spolszczenie. To miejsce przez 600 lat nazywalo sie Hagelsberg. Po II wojnie sw. wszystkie nazwy na sile spolszczano.

        • 1 7

        • Jesteśmy w Polsce, to spolszczamy!

          Nie mówimy Praha, tylko Praga. Nie Paris, a Paryż. Itp, itd...

          • 1 1

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Wydarzenia

Promocja i dyskusja nad książką o historii 318. Dywizjonu Myśliwsko - Rozpoznawczego "Gdańskiego"

spotkanie

Sprawdź się

Sprawdź się

Głównym inicjatorem rozbudowy Gdyni był

 

Najczęściej czytane