• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Upiór w katedrze oliwskiej

Michał Ślubowski
13 stycznia 2021 (artykuł sprzed 3 lat) 
Najnowszy artykuł na ten temat Mapa Gdańska jak układ nerwowy człowieka
Katedra oliwska i budynki dawnego klasztoru cystersów widziane z Pachołka. Katedra oliwska i budynki dawnego klasztoru cystersów widziane z Pachołka.

W 1736 roku w oliwskim klasztorze miały miejsce straszne wydarzenia. Wydawało się, że jeden z pogrzebanych w krypcie pod kościołem mnichów stał się żywym umarłym, który wrócił nawiedzać mnichów...



Dzisiaj, dzięki popkulturze, na wyciągnięcie ręki mamy setki książek, komiksów, filmów i seriali, w których występują nieumarli: wampiry, duchy czy zombie. To żadna nowość, bowiem opowieściami o takich istotach otaczali się również nasi przodkowie. Jednak oni podchodzili do nich z dużo większym strachem, ponieważ wielu wierzyło w istnienie nieumarłych oraz w zagrożenie z ich strony.

Umarły powstały z grobu, ok 1500 r. Umarły powstały z grobu, ok 1500 r.
Historia upiora z Oliwy jest częścią większego fenomenu żywych trupów (defuncti vivi). Był to składnik większej całości, którą w XVIII w. zaczęto określać jako magia posthuma, czyli magia pośmiertna.

Termin ten został spopularyzowany przez Karla Ferdinanda von Schertza, który w 1704 r. wydał książkę pod takim właśnie tytułem. Schertz działał na zlecenie biskupa ołomunieckiego wobec coraz częstszych przypadków "pojawiania się" upiorów oraz linczowania zwłok w północnych Morawach. Urzędnik podszedł do tematu profesjonalnie i w dziewiętnastu rozdziałach opisał fenomen wampiryzmu oraz przedstawił argumenty za i przeciw jego istnieniu.

Strona tytułowa opracowania "Magia posthuma" pióra Karla Ferdinanda von Schertza, wydanego w 1704 roku na zlecenie  ówczesnego biskupa ołomunieckiego. Strona tytułowa opracowania "Magia posthuma" pióra Karla Ferdinanda von Schertza, wydanego w 1704 roku na zlecenie  ówczesnego biskupa ołomunieckiego.
Magia posthuma Schertza bardzo długo była dziełem tajemniczym, a swoje przetrwanie i rozgłos zawdzięcza Augustynowi Calmetowi, który przytaczał jej fragmenty w swoim popularnych dziełach. Wobec trudności ze zdobyciem książki Schertza niektórzy wątpili nawet w jej istnienie, ale ostatecznie jej egzemplarz odnaleziono w bibliotece jednego z czeskich muzeów oraz w bibliotece miejskiej we francuskim mieście Nancy.

Upiór w Oliwie



Tajemnicze wydarzenia związane z upiorem w Oliwie znamy dzięki zapiskom przeora Iwo Rowedera, który prowadził kronikę zakonną. Wypadki miały miejsce za czasów opata Mikołaja Franciszka Zaleskiego. Jego herb możemy do dzisiaj podziwiać nad głównym wejściem do Spichlerza Opackiego, w którym mieści się dzisiaj Muzeum Etnograficzne.

Spichlerz Opacki powstały za czasów opata Zaleskiego. Spichlerz Opacki powstały za czasów opata Zaleskiego.
Zajrzyjmy więc do notatek oliwskiego kronikarza:

7 kwietnia1736 roku zmarł Bruno Zeht - mnich opactwa cystersów w Oliwie, wysłany na misję do Lęborka. Sprowadzono jego ciało, aby pogrzebać je w klasztorze. Po złożeniu ciała opat modlił się niedaleko krypty i zauważył nienaturalne drżenie w powietrzu i łoskot. Wielu ojców i braci twierdziło (nie bez racji), że źródłem dźwięków jest świeżo pochowany trup, bowiem jeszcze przed pogrzebem zauważono na jego twarzy i szyi coraz to większą czerwoną opuchliznę. Widziano to już w Lęborku. Po gorącej dyskusji oraz zgodzie opata, otworzono kryptę, a głowa zmarłego mnicha została odcięta od zwłok przez grabarza za pomocą motyki. Ten zabieg przyniósł spokój zmarłemu. Pochodził on z Ornety na Warmii.

Oliwa w brytyjskim magazynie z 1842 roku



Krypty, które możesz sam zwiedzić. Materiał archiwalny


Co ciekawe, odgłosy bardzo często były znakiem rozpoznawczym żywych trupów. Należeli do nich tak zwani pożeracze bądź przeżuwacze (Nachzehrer), którzy występowali przede wszystkim w folklorze północnych Niemiec, Bawarii, Moraw, Śląska i Pomorza. Według legend przeżuwacze szkodzili ludziom, nie opuszczając swojego grobu. Wysysali siły witalne z żywych (bądź sprowadzali morowe powietrze) przez przeżuwanie ubrań, w których byli pochowani, całunu bądź własnego ciała.

Aby uniknąć przeobrażenia w Nachzehrera, należało upewnić się, że zmarły ma zamknięte oczy oraz usta, które nie dotykają żadnego materiału. Jeżeli jednak doszło już do przejęcia ciała przez diabła, jedynym remedium była ekshumacja i odrąbanie głowy bądź wycięcie serca.

Kto we wsi mógł niepokoić żywych?



Na marginesie opowieści o oliwskim upiorze można jeszcze wspomnieć o ciekawym elemencie folkloru. W oliwskiej wsi z pewnością znajdowali się ludzie pasący owce, a według ludowych opowieści to oni właśnie byli często kandydatami do powrotu z zaświatów. Przedstawiciele tej profesji od wieków byli bowiem owiani aurą tajemniczości. Z tego powodu owczarze na równi z ludźmi praktykującymi czarnoksięstwo, znachorami i ateistami byli w ludowych wierzeniach bardziej skłonni do powrotu zza grobu i szkodzenia żywym.

">Życie oliwskiego chłopa nie było usłane różami



Panorama Oliwy z 1687 roku. Panorama Oliwy z 1687 roku.
Jako że posiadali podstawową wiedzę medyczną (potrzebną im do opieki nad zwierzętami), ludzie na wsi często do nich zwracali się ze swoimi problemami, takimi jak złamanie nogi czy ręki. Ponadto pasterze często dysponowali przekazywaną sobie ustnie wiedzą dotyczącą ziół i znali rytuały, które miały zaklinać pogodę. To stawiało owczarzy w świecie guślarzy, wiedźm i katów. Byli oni częścią folkloru i świata ludowej medycyny, w którym chorobę czy epidemię mogły powodować złe czary i diabelska działalność.

Niekiedy owczarze zapuszczali się w mroczniejsze rejony tego zabronionego świata. Cieszyli się oni szczególną sławą osób, które potrafią wykorzystać fragmenty ciał zmarłych do stworzenia specjalnych preparatów czy amuletów - takich jak złodziejska świeca tworzona z palca nieboszczyka. Sznur wisielca miał pomóc w ochronie stada owiec, podobnie jak zakopane na progu owczarni zwłoki. Bardzo często w tym celu owczarze odwiedzali miejsca publicznych straceń.

Opat Zaleski



Wypadki w klasztorze miały miejsce za rządów opata Franciszka Mikołaja Zaleskiego, który sprawował swój urząd do czasów śmierci w 1740 r.

Zaleski był niezłym gospodarzem oraz świetnym dyplomatą. Dzięki jego działaniom Oliwa nie ucierpiała zbytnio podczas działań wojennych związanych z walką o tron Rzeczypospolitej pomiędzy Augustem IIIStanisławem Leszczyńskim.

Zaleski zdecydował się na poparcie Augusta III - wielokrotnie odwiedził on opactwo, jednak nigdy nie wjechał do Gdańska, który swoim nieposłuszeństwem zaskarbił sobie niechęć władcy.

To Zaleski był odpowiedzialny za rozbudowę Nowego Pałacu Opatów.

Park Oliwski i budynki dawnego klasztoru cystersów z lotu ptaka


8000 piszczałek w szafie, czyli oliwskie organy. Materiał archiwalny

O autorze

autor

Michał Ślubowski

Popularyzator historii Gdańska, autor bloga Gedanarium i podcastu Historia Gdańska dla każdego oraz współautor podcastu Makabreski, poświęconego mrocznym historiom z przeszłości regionu.

Miejsca

Opinie wybrane

Wszystkie opinie (52)

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Wydarzenia

Promocja i dyskusja nad książką o historii 318. Dywizjonu Myśliwsko - Rozpoznawczego "Gdańskiego"

spotkanie

Sprawdź się

Sprawdź się

Kiedy odbył się w Gdańsku ostatni proces o czary?

 

Najczęściej czytane