stat
Impreza już się odbyła

Cmentarz Garnizonowy | Gdańsk-Miasto-Sztuka

[lead]24 listopada o godz. 14.00 zapraszamy na kolejny spacer z cyklu Gdańsk - Miasto - Sztuka. Tym razem, pozostając w klimacie listopadowej zadumy przyjrzymy się dawnej, często zapomnianej sztuce sepulkralnej na terenie Cmentarza Garnizonowego przy ul. Henryka Dąbrowskiego.[/lead

Prowadzący: Klaudiusz Grabowski
Kuratorzy projektu: Klaudiusz Grabowski, Dorota Kucharczyk
Koordynacja: Aleksandra Chrzanowska
Organizatorzy: Gdańska Galeria Miejska, Muzeum Gdańska

Cmentarz Garnizonowy to jeden z najstarszych, wciąż użytkowanych cmentarzy Gdańska. Tak naprawdę dzisiejsza nekropolia składa się z trzech części. Najstarsza to właściwy cmentarz garnizonowy, na którym grzebano żołnierzy i jeńców. Nekropolia powstała wkrótce po zakończeniu wojen napoleońskich. Po raz pierwszy została zaznaczona na planie w 1822 roku jako Militar Kirchof, a najstarszy zachowany pomnik nagrobny upamiętnia Johanna Friedricha Matthesa zmarłego w 1832 roku.

Od 1846 roku cmentarz podlegał administracyjnie garnizonowemu kościołowi świętej Elżbiety oraz funkcjonował pod trzema nazwami: Wojskowy, Garnizonowy i św. Elżbiety. W latach 90. XIX wieku poniżej Cmentarza Garnizonowego utworzono nową nekropolię dla pobliskiego kościoła Bożego Ciała. Od tego czasu Cmentarz Garnizonowy był powiększany dwukrotnie o kwatery żołnierzy austriackich i francuskich zmarłych w tutejszym obozie jenieckim oraz żołnierzy pruskich. Pomiędzy 1892 a 1896 rokiem powiększono obie części cmentarza, budując na ich granicy drewnianą kaplicę pogrzebową i dom dozorcy. W 1916 roku powiększono teren cmentarza po raz ostatni - tworząc kwaterę dla żołnierzy poległych w trakcie I wojny światowej. Pod koniec XIX wieku na północ od Cmentarza Garnizonowego otworzono trzecią nekropolię dla Gminy Wolnoreligijnej. Po I Wojnie Światowej na Cmentarzu Garnizonowym utworzono kwaterę prawosławną. W okresie międzywojennym nastąpił wyraźny spadek liczby pochówków, Wolne Miasto było obszarem zdemilitaryzowanym, grzebano tu policjantów, stąd kolejna nazwa obiektu: cmentarz policyjny. W czasie II Wojny Światowej grzebano tu żołnierzy różnej narodowości, po zakończeniu działań wojennych większość została ekshumowana na zbiorowe cmentarze wojskowe: włoscy zmarli do Warszawy, brytyjscy do Malborka, francuscy pozostali w Gdańsku, ale ostatecznie spoczęli na Wojskowym Cmentarzu Francuskim.

W 1946 roku, gdy władze Gdańska zamknęły oficjalnie szereg cmentarzy, Cmentarz Garnizonowy i Nowy Bożego Ciała pozostały czynne. Z czasem nadano im wspólną nazwę: Cmentarz Komunalny nr 10. Niewielka cześć Cmentarza Gminy Wolnoreligijnej, około 1/5 jego dawnej powierzchni, została przyłączona do cmentarza komunalnego, na pozostałej części urządzono Cmentarz Żołnierzy Radzieckich. W kwaterze 14 utworzonej z części Cmentarza Gminy Wolnoreligijnej w latach 1946-1950 grzebano więźniów, zarówno kryminalnych jak i politycznych, straconych w pobliskim więzieniu przy ulicy Kurkowej. Groby oznakowane były jedynie numerycznie. Więźniów chowano również na Cmentarzu św. Barbary oraz na Cmentarzu Centralnym Srebrzysko. Cmentarz Komunalny nr 10 został formalnie zamknięty w 1961 roku. Nekropolia miała zostać zamieniona na park, prac jednak nie przeprowadzono, obiekt ulegał systematycznej dewastacji, która swe apogeum osiągnęła w latach osiemdziesiątych, gdy rozkradano co cenniejsze płyty. Części nie odwiedzane porastały zielenią. W celu ochrony założenia, obiekt w 1984 roku został wpisany do rejestru zabytków. Wyremontowano kaplicę, uporządkowano zarośnięte kwatery, dzięki czemu w 1995 roku cmentarz został ponownie otwarty do bieżących pochówków. W latach 2014-2016 oddano do użytku dwa kolumbaria z ponad 500 niszami.

W trakcie długiego użytkowania cmentarza powstało w nim wiele pomników nagrobnych, często bardzo okazałych i artystycznie opracowanych, choć dziś nadszarpniętych zębem czasu. W trakcie spaceru wraz z przewodnikiem Klaudiuszem Grabowskim oglądać będziemy nagrobki z różnych okresów historycznych i wyszukiwać charakterystycznych dla nich zdobień i rozwiązań architektonicznych. Miejsca ostatniego spoczynku, podobnie jak domy zmieniały się bowiem w czasie, ulegając kolejnym modom i trendom, a ich kształty i rozwiązania świadczyć miały o zamożności rodzin zmarłych. Inaczej jednak było w przypadku mogił żołnierzy, które celowo były unifikowane, by oddać ducha żołnierskiego oddania w walce. Spróbujemy wspólnie odnaleźć ślady tych czasów na nekropolii przy ulicy Dąbrowskiego. 

Gdańsk-Miasto-Sztuka to projekt Gdańskiej Galerii Miejskiej i Muzeum Gdańska, którego celem jest przybliżenie mniej znanych aspektów dziedzictwa kulturowego Gdańska. Obszar eksploracji ograniczony jest jedynie przestrzenią miasta. W niej jak w alchemicznym tyglu nieustannie wrze i dochodzi do ciągłych zmian. Urbaniści, architekci i artyści dokonują szeregu przekształceń, które mają bezpośredni wpływ na otoczenie w którym żyjemy. Projekt i planowane w jego ramach spotkania pomogą zrozumieć zachodzące przemiany i wskazać na najbardziej frapujące przestrzenie czy intrygujące detale. Zdekodować miasto i jego przestrzeń można na różne sposoby. W projekcie Gdańsk-Miasto-Sztuka proponujemy czynną formę, pod czujnym okiem prowadzących.