16 - 30 listopada 2024, g. 17:00
Tadashi Endo i Atsushi Takenouchi tworzą swoje Butoh w ciągłym ruchu między Wschodem i Zachodem, podczas wielokrotnych podróży i tournee, a ich taniec, używając określenia Tadashiego Endo, jest „tańcem na granicy między Europą i Japonią”.
Inne Butoh ujawni konfrontacja dwóch grup z Japonii i Polski, które reprezentują najmłodsze (trzecie) pokolenie tancerzy Butoh. A jeszcze inne oblicze Butoh to taniec widziany okiem obiektywu artystki-fotograf Karoliny Bieszczad, której wystawę zaprezentujemy podczas Festiwalu. Ważnym elementem programu będą także rozmowy pospektaklowe z udziałem artystów i widowni. Podczas tych spotkań przyjrzymy się Butoh jako fenomenowi, w którym stapiają się elementy kultur Wschodu i Zachodu. Pytając o kulturowe korzenie Butoh, poruszymy także problem ciągłości tradycji i przekazu dziedzictwa. Zadamy ważkie pytania o to, czy elementy tradycyjnego Butoh i jego filozofia są respektowane przez współczesnych tancerzy Butoh, czy kontynuują oni proklamowaną przez Hijikatę „rewoltę ciała”? Zapytamy także o obecną sytuację tańca Butoh – tj. czy pod naporem globalizacji i komercjalizacji kultury autentyczne Butoh ma szansę przetrwania?
W latach 50-tych, gdy taniec Butoh rodził się w Japonii jako „rewolta ciała” (Hijikata) - gwałtowny wybuch artystycznej ekspresji skierowanej przeciw skostnieniu tradycyjnych konwencji artystycznych obecnych w tańcu i teatrze, jak i przeciw zastanej sytuacji społ.-politycznej i degradacji kultury, w tym samym czasie Europa kipiała ruchami awangardowymi, których twórcy - widząc kryzys kultury postulowali potrzebę wyzwolenia sztuki i odnowę życia kulturalnego w celu ratowania integralności człowieka w zdehumanizowanym świecie i wypełnienia ontologicznej pustki cywilizacji Zachodu spowodowanej hekatombą II WŚ. Japońscy artyści „małych teatrów” (Shôgekjô) tacy jak Tadashi Suzuki czy Shūji Terayama oraz twórcy teatru undergroundowego Angura engeki i tancerze Butoh działali w atmosferze ogólnojapońskiego ruchu Ampo. Krytykując amerykanizację kultury Japonii sięgali po inspiracje w Europie.
Fundamentem tańca Butoh stało się wyzwolenie ciała i poszukiwanie organiczności „ciała ukrytego”. Tancerze chcieli dotrzeć do stanu butoh tai (jap. ciało butoh) – „ciała opróżnionego” i wyzwolonego z gorsetu uwarunkowań społecznych, kulturowych i politycznych, nie uformowanego przez społeczeństwo, lecz jako część natury, posiadającego swój indywidualny „wewnętrzny krajobraz”, ciała hiperczułego i będącego w ciągłym stanie transformacji, poza równowagą tańczącego z „bogiem ciężaru” (Hijikata). Kluczowymi elementami techniki Butoh stała się transformacja wiodąca przez proces „opróżnienia ciała”. To właśnie poprzez transformację – czyli akt stworzenia nowej cielesności - tancerze Butoh dokonywali swoistej rewolucji tanecznej – „rewolucji ciała”. Nie chodziło jedynie o wyzwolenie sztuki tańca z dotychczasowych konwencji i tradycyjnych norm i odnalezienie formy autentycznej ekspresji zdolnej komunikować żywe doświadczenie. Chodziło o narodziny nowego człowieka. Uobecniając wewnętrzną ciemność ciała i przekraczając tabu kulturowe, tancerze Butoh przywracali ciału jego autentyczność i wolność, wyzwalali ducha człowieka.
„Rewolucja tańca” zainicjowana przez Tatsumiego Hijikatę i Kazuo Ohno rezonowała z „rewolucją teatralną” twórców takich jak Jerzy Grotowski, Peter Brook, Ariane Mnouchkine. Poszukiwania na obszarze rzemiosła teatralnego prowadzone przez J. Grotowskiego i jego postulaty dotyczące funkcji, estetyki i etyki teatru były bardzo bliskie filozofii i technice Butoh, temu, jak twórcy Butoh postrzegali rolę tancerza i funkcję spektaklu tanecznego.
Artyści Wschodu i Zachodu, czerpiąc wzajemne inspiracje tworzyli „ponadgraniczny” front awangardowej kultury buntu i innowacji, ten „dialog kultur” zaowocował nowymi tendencjami w sztuce, nowym rozumieniem roli i etosu artysty, funkcji tańca i teatru w kulturze i życiu społecznym. Butoh było niewątpliwie jednym z niezwykle istotnych elementów tego ruchu. Zrodzone jako kulturowy stop japońskiego folkloru, tradycyjnych skodyfikowanych gatunków performatywnych takich jak Kabuki i Nô oraz wpływów europejskich, Butoh rozprzestrzeniło się z czasem na cały świat i od dłuższego czasu wywiera silny wpływ na europejską kulturę taneczną i teatralną, inspirując także twórców innych dziedzin sztuki.
