Festiwal kultury żydowskiej Zbliżenia Opinie (1)

"Wielki żydowski pisarz, Szalom Asz, zwrócił uwagę, że, paradoksalnie, to nie pamięć, lecz właśnie zapomnienie jest warunkiem istnienia. Asz, rehabilitując niepamieć, czyni ją jednocześnie osią, umiejscawia w samym środku pamięci, bowiem warunkiem przypomnienia, jest zawsze uprzednia niepamięć. Tak powstaje tkanina ludzkiego życia, gdzie wątek pamięci plecie się na osnowie zapomnienia. Ludzkie pamiętanie jest linearne i temporalne, podległe myśleniu uczasowionemu według kategorii przedtem - potem."(J. Skrzypczak)

Zapraszamy na VIII edycję Festiwalu Kultury Żydowskiej ZBLIŻENIA, której tematem przewodnim jest pamięć.


Dziękujemy tym, którzy dotychczas tworzyli i nadal tworzą ten Festiwal - uczestnikom, artystom, członkom ekip technicznych, urzędnikom i wszystkim, bez których te spotkania nie miałyby miejsca.
Marek Brand, Dyrektor Artystyczny Festiwalu



KONCERTY
Rodzynki i migdały - koncert w wykonaniu zespołu Quasi Una Fantasia zawiera autorskie pieśni do wierszy o tematyce żydowskiej polskich twórców (m.in. Elżbiety Zechenter-Spławińskiej, Stanisława Stabro), pieśni żydowskie w języku jidysz (m.in. Mordechaja Gebirtiga, Abrahama Goldfadena) oraz partytury graficzne żydowskich twórców (m.in. Romana Haubenstocka-Ramatiego). Zespół tworzą Bożena Boba-Dyga (głos) oraz Maciej Zimka (akordeon).
To piekielnie zdolna baba, ta Kitschmannka przy fortepianie, napisał o niej w 1946 roku Konstanty Ildefons Gałczyński. Anda Kitschman była dyrygentką, pianistką, autorką tłumaczeń oper i operetek, śpiewaczką, korepetytorką solistów w Teatrze Wielkim, kierownikiem muzycznym w teatrach krakowskich. Dziś zapomniana. Czy słusznie? Na koncert Dlaczego? Dlatego! i inne piosenki zaprasza Anda Kitschman Combo: Karolina Arczewska (śpiew), Maja Miro-Wiśniewska (flety), Jan Ignacy Wiśniewski (fortepian), Rafał Szyjer (ukulele) i Piotr Guz (kontrabas).

Pieśni bez słów to projekt pianisty i kompozytora Ignacego Wiśniewskiego inspirowany utworami z kręgu kultury żydowskiej, które nigdy nie zaistniały w formie piosenek. Cykl kompozycji napisanych w 2020 r. oscyluje między tradycją a nowoczesnością, poruszając się w abstrakcyjnym świecie muzyki improwizowanej. Na koncert zaprasza Ignacy Wiśniewski Trio w składzie: Ignacy Jan Wiśniewski (fortepian), Olo Walicki (kontrabas), Jacek Prościński (perkusja).

Bramy nieba w wykonaniu zespołu Vox Varshe to projekt inspirowany reliefami wybitnego amerykańskiego abstrakcjonisty Franka Stelli oraz przedwojennymi zdjęciami i rysunkami drewnianych synagog. Z okruchów nieistniejącego już świata narodziło się nowatorskie dzieło, pełne eterycznej muzyki, mistycznych emocji i dźwięków przenikających czas. Powstał zjawiskowy, elektroakustyczny pejzaż. Muzycy połączyli kompozycje synagogalne, pieśni gettowe, niguny (chasydzkie modlitwy bez słów), tradycyjne i ludowe melodie wykonywane na terenie Polski podczas okolicznościowych spotkań oraz najważniejszych świąt w judaizmie, z elektroniką Michała Jacaszka i wiolonczelowymi partiami Anny Śmiszek-Wesołowskiej. Bramy nieba to wychylająca się zza zasłony historii opowieść o świecie, którego już nie ma i o uniwersalnych wartościach, które były i będą zawsze. Zespół tworzą Olga Mukić, Ania Woźnicka, Bartosz Szwaciński i Michał Jacaszek z wiolonczelistką Anną Śmiszek.

Recital Solo Adama Bałdycha nawiązuje do klasycznego recitalu skrzypcowego, kameralnej i niezwykle intymnej formuły koncertowej popularnej w przeszłości. Adam Bałdych pragnie przywrócić ją publiczności. Sięga po bogate inspiracje, łącząc w nieskrępowany sposób jazz i muzykę poważną. W programie koncertu pojawia się improwizowana muzyka Adama Bałdycha oraz klasycznych kompozytorów Hildegardy z Bingen, Thomasa Tallisa czy Szymona Laksa.

Cicha & Spółka zaprasza na Pieśni żydowskie z Podlasia. Koncert, w ramach trasy promującej płytę TANY, jest oparty na tekstach żydowskich poetów z północno-wschodniej Polski, a także na pieśniach, które towarzyszyły społeczności żydowskiej podczas uroczystości sakralnych. Usłyszymy więc wszystkie języki kultury Żydów Aszkenazyjskich: jidysz, hebrajski oraz esperanto - język stworzony przez pochodzącego z Białegostoku, Ludwika Zamenhofa. Karolina Cicha w swoim koncercie rozwija wątek kultury żydowskiej rozpoczęty na płycie "Wieloma językami" z pieśniami mniejszości narodowych województwa podlaskiego, kontynuowany na płytach "Jidyszland" gromadzącej kompozycje do poezji żydowskiej pochodzącej z tego regionu oraz na sakralnej płycie "Jeden - wiele" wprowadzającej w religijny pejzaż tej wielokulturowej krainy.

Academia Musica Judaica IV | Nie przez grzech to efekt pracy czwartych warsztatów AMJ. Inspiracją tegorocznej formy projektu stały się książka "Kol Isze - głos kobiet w poezji jidysz" oraz tom poezji "Moja dzika koza", (...) "które zaowocowały kompozycjami z pogranicza jazzu, poezji śpiewanej i muzyki popowej. To wielodaniowy posiłek, który dostarcza nam wszystkich potrzebnych do życia składników. - tak podsumował projekt Ignacy Jan Wiśniewski - koordynator warsztatów, który wraz z Antonim Wojnarem i Ziemowitem Klimkiem, studentami Akademii Muzycznej im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku, skomponował piosenki. Partie wokalne wykonają studentki specjalności wokalistyka jazzowa: Katarzyna Golecka, Natalia Capelik-Muianga oraz Basia Pospieszalska.

WYKŁADY i SPOTKANIA
Jak przejść boso przez ciernie i kwiaty? Na pytanie odpowie Mirosława Bułat, tłumaczka wspomnień "matki teatru żydowskiego". Główną bohaterką rozmowy będzie autorka memuarów Derner un blumen (pol. Boso przez ciernie i kwiaty) - owiana legendą aktorka żydowska (jidysz), Estera Rachela Kamińska. Ale spotkanie stanie się także okazją do zaznajomienia się z blaskami i cieniami pracy translatorskiej, z rozterkami i dylematami stojącymi przed autorką przekładu. Można żartobliwie stwierdzić, że wprawdzie nie da się bezboleśnie przejść bosą stopą przez "ciernie i kwiaty", jednak sama wędrówka pozostaje niezapomniana zarówno dla artystki, jak i tłumaczki. Spotkanie poprowadzi dr hab. Joanna Lisek - tłumaczka, literaturoznawczyni z Uniwersytetu Wrocławskiego, redaktorka naukowa serii "Żydzi. Polska. Autobiografia". 

Paweł Smoleński po raz kolejny, w książce "Wnuki Jozuego", imponuje bezstronnością i wnikliwością spostrzeżeń. Patrzy, słucha, zadaje pytania i próbuje opisać świat wymykający się łatwym ocenom. Świat, w którym uwikłani w historię Izraelczycy i Palestyńczycy tkwią w pułapce nienawiści, bez szansy na ucieczkę.

Po wyjściu z Egiptu, po czterdziestu latach tułaczki na pustyni, kiedy odeszło na tamten świat pokolenie malkontentów i niedowiarków, Pan kazał Mojżeszowi wejść na górę z łańcucha Abarim i pokazał mu kraj, który wybrał dla swojego ludu. Mojżesz był już stary, niedołężny i miał nigdy nie postawić stopy na ziemi Izraela. Ale zanim umarł, poprosił Boga, by wskazał jego następcę, który wprowadzi naród wybrany do ziemi obiecanej. Weź Jozuego, syna Nuna - odpowiedział mu Pan.
Na Zachodnim Brzegu biblijne opowieści sprzed tysięcy lat znaczą tyle samo, co doniesienia prasowe, są równie realne i aktualne. Dla coraz liczniejszych żydowskich osób słowa Księgi są podstawą roszczeń do tej ziemi. Ale co począć z arabskimi sąsiadami?
Zapraszamy do rozmowy o książce i wzbierającym fundamentalizmie po obu stronach izraelsko-palestyńskiego konfliktu.

Na wykład o Pamięci języka hebrajskiego zaprasza Magdalena Sommer - nauczycielka, tłumaczka literatury z języków hebrajskiego i angielskiego. Tym razem będzie to okazja, by zarysować słuchaczom historię języka hebrajskiego, jego korzenie, powód dla którego hebrajski wypierał jidysz.

Kindertransporty to nazwa międzynarodowej akcji ratowania dzieci żydowskich z krajów pod władzą nazistowską: Niemiec, Austrii, Czech, Wolnego Miasta Gdańska, Litwy przeprowadzonej od listopada 1938 r. do września 1939 r. W jej wyniku udało się przewieźć do Londynu blisko 11 tysięcy żydowskich dzieci, które dzięki temu uniknęły Zagłady. W maju, lipcu i sierpniu 1939 r. z Gdańska wyjechały cztery Kindertansporty liczące około 200 dzieci. Mieczysław Abramowicz opowie o kulisach transportów z Gdańska, przybliży losy jego uczestników, zaprezentuje zarejestrowane przez siebie rozmowy. Wykładowi towarzyszyć będzie prezentacja multimedialna, a w niej m.in. zapisy wideo niektórych rozmów z uczestnikami gdańskich Kindertransportów.

Na czytanie macew i znaczenie symboliki nagrobnej zaprasza Magdalena Buda.
Symbole na pomnikach nagrobnych Żydów pojawiły się już w starożytności. W katakumbach rzymskich spotykamy przedstawienia menory, szofaru, etrogu, co pozwala stwierdzić, że zostali tam pochowani Żydzi. Podobne symbole znajdujemy w izraelskich katakumbach.

Chasydzi z Ger - opowieść o dynastii Alterów. Hanna Kosowska zaprasza na opowieść o mieszkańcach miasteczka Ger. W XIX wieku Ger, czyli Góra Kalwaria była pulsującym centrum dwóch religii - katolickiej (z licznymi klasztorami, kościołami, kaplicami) i judaizmu. Ger stało się jednym z najważniejszych ośrodków chasydyzmu w Polsce. W II połowie XIX w zaczęli tu licznie przybywać zwolennicy cadyka Icchaka Meira Rothenberga - tak wyrosła dynastia Alterów. W mroźną, lutową noc 1941 r. wszystkich wywieziono do warszawskiego getta, a stamtąd do Treblinki. Zginęło tam 3270 gerskich Żydów. Ocalało niewielu. Dynastia Alterów w Polsce dobiegła kresu.

Marek Suchar zaprasza na ilustrowany zdjęciami spacer po Jerozolimie śladami Amosa Oza i bohaterów jego utworów. Zobaczymy miejsca, wśród których upłynęło dzieciństwo wielkiego pisarza, spróbujemy odtworzyć trasę jego słynnych sobotnich spacerów. Wykład upamiętnia zmarłego w 2018 roku pisarza, którego tak bardzo chcieliśmy zaprosić na nasz Festiwal.

SPACERY
Są w Gdańsku przestrzenie niemal zapomniane, jak wpisany do rejestru zabytków (nr 1067) Cmentarz Żydowski na gdańskim Chełmie, jedyny z najstarszych kirkutów w tej części Europy i jeden z najstarszych cmentarzy żydowskich w Polsce.
Założony w połowie XVI w., w źródłach pisanych pojawia się ok. 1694 r. Pierwszy znany cmentarz żydowski na terenie obecnego Gdańska powstał prawdopodobnie w XVI w. lub na początku XVII w. na Chełmie (Stolzenberg), na tzw. Żydowskiej Górce, przy dzisiejszej ul. Cmentarnej. W ciągu kilkuset lat istnienia, na cmentarzu pochowano setki osób, wśród nich wiele wybitnych postaci.
O historii tego niezwykłego miejsca, pamięci wyrytej w kamieniu opowie Mieczysław Abramowicz.

WARSZTATY
Jarmułka na szydełku to okazja do poznania podstaw szydełkowania - jednej z najbardziej tradycyjnych technik dziewiarskich. Prulla pokaże różnorodność runa, jakości wełny, narzędzia i inne kluczowe technikalia. Będziemy uczyć się wzoru słupka oraz półsłupka, wykorzystując następnie tę umiejętność do własnoręcznego wykonania dzianinowej kopuły w postaci żydowskiego nakrycia głowy - jarmułki, zwanej również mycką czy kipą. Do pracy użyjemy najwyższej jakości materiałów, takich jak naturalna wełna, czysta bawełna.

Warsztaty Otwórzmy niebieską parasolkę marzeń zachęcają dzieci do odkrywania terapeutycznej siły marzeń. Jednocześnie są one spotkaniem z językiem jidysz, który kiedyś rozbrzmiewał na polskich ulicach, a dziś znajduje się na liście UNESCO. Naszą przewodniczką będzie Olka: bohaterka wiersza Kadii Mołodowskiej - jednej z najbardziej znanych poetek jidysz. Dzieci poznają kilka liter z alfabetu jidysz i nauczą się pisać słowo "parasolka". Warsztaty stanowią dopasowane do wieku dzieci wprowadzenie do znaczenia ochrony dziedzictwa kulturowego. Poprowadzi je dr hab. Joanna Lisek - literaturoznawczyni, tłumaczka, pracowniczka naukowa Katedry Judaistyki im. Tadeusza Taubego Uniwersytetu Wrocławskiego, która zawodowo zajmuje się poezją żydowską i kulturą jidysz, szczególnie twórczością kobiet. Poprowadzi je wraz z pedagożką Martą Maj.

Ogniem malowane - na warsztaty z pirografii zaprasza Sabina Kaszak. Pirografia oznacza "pisanie ogniem", od greckiego pur (ogień) i grafos (pisanie), poprzez wypalanie w drewnie naniesionych wzorów, przy użyciu specjalistycznych narzędzi (pirografów). Uczestnicy zajęć będą mieli okazję stworzyć przy użyciu pirografu tabliczkę z własnoręcznie wypalonym motywem zaczerpniętym ze sztuki żydowskiej.

Hanna Kossowska zaprasza dzieci na zajęcia plastyczne, których tematem będzie starotestamentowa opowieść o Potopie. Dzieci dowiedzą się: dlaczego doszło do takiego zdarzenia, kim był Noe i dlaczego Bóg wybrał go do zbudowania Arki? Jak przebiegała praca przy jej budowie, kogo Noe zabrał na Arkę i jak zakończyła się historia. Na półmetrowym, styropianowym modelu arki, dzieci umieszczą własnoręcznie wykonanych mieszkańców Arki.

Podczas warsztatów z języka hebrajskiego, które poprowadzi Ewa Soroczyńska (na co dzień ucząca tego języka w Nowej Synagodze), będzie można zapoznać się z alfabetem hebrajskim, zapisać własne imię, nazwisko, miejsce zamieszkania i nauczyć się je przeczytać.

WERNISAŻ
Projekt Sztetl - architektura nieoczywistości to wynik wykładów prowadzonych przez Jakuba Skrzypczaka, warsztatów plastycznych Marzeny Gawrysiak i Pawła Króla oraz ciężkiej pracy uczestników projektu, których zaprosiliśmy do magicznej podróży w czasie. Wspólnie próbowaliśmy dotknąć minioną teraźniejszość, a jednocześnie poznać żydowską teraźniejszość przez pryzmat minionej, dramatycznie przerwanej przyszłości. Prace przez kolejny miesiąc będzie można oglądać w Manhattanie na poziomie 0.

CZYTANIE DRAMATU
Zapraszamy na Przypadek Freuda - czytanie dramatu Savyon Liebrecht.
Sztuka o naiwności i nieodpowiedzialności wielkiego psychoanalityka Zygmunta Freuda oraz o losie żydowskich intelektualistów, którzy przetrwali dzięki swojemu dorobkowi naukowemu i społecznemu szacunkowi. Ale również o machinie biurokracji w czasach II Wojny i jej zagrożeniach.
Utwór Savyon Liebrecht oparty jest na faktach o relacjach między Zygmuntem Freudem a hitlerowskim nadzorcą jego majątku, dr. Antonem Sauerwaldem.
Reżyseria Marek Brand, muzyka Paweł Zagańczyk, artyści trójmiejscy.

MENTLIK GDAŃSKI
Przez kolejny rok w ramach Festiwalu ruszamy z projektem pisania powieści na blogu, którą będą tworzyć jego uczestnicy. Planujemy spotkania i wykłady poświęcone kulturze żydowskiej przedwojennego Gdańska, które poprowadzą Jakub Skrzypczak i Piotr Paziński. Przez meandry techniki pisania i udoskonalania warsztatu grupę poprowadzi Barbara Piórkowska. Projekt zakończymy odczytaniem najbardziej interesujących fragmentów podczas IX edycji Festiwalu, a potem postaramy się wydać powieść. Zapisy do projektu: mentlikgdanski@gmail.com