Gdańsk pamięta

Dwa grudnie to najboleśniejsze wspólnotowe doświadczenia powojennej historii Polski. Zarówno w grudniu 1970 roku, jak i w grudniu 1981 roku, w imię utrzymania władzy, rządzący przy pomocy siły zmusili naród do uległości, łamiąc elementarne prawa człowieka.

55 rocznica Grudnia 70
45 rocznica odsłonięcia pomnika Poległych Stoczniowców 1970
44 rocznica wprowadzenia stanu wojennego

Organizatorzy: miasto Gdańsk, samorząd województwa pomorskiego i Europejskie Centrum Solidarności
Partner: Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych

PROGRAM
8/12/2025 PONIEDZIAŁEK
18.00
Opiłki i okruszki | czytanie performatywne
Wymieciemy z zakamarków opiłki wspomnień i okruchy pamięci z czasów, gdy książek nie kupowało się w księgarni, tylko w konspiracji przekazywało z ręki do ręki, przyjaciół z domów w czarną noc wyprowadzali mundurowi wyposażeni w łomy, a wolność miała zapach szewskiej dziupli. Przewodnikiem będą prozy Tomasza Jastruna Opiłki i okruszki (Wydawnictwo Czarna Owca, 2020), poety, prozaika, eseisty, który drukował w podziemiu, w sierpniu 1980 był w strajkującej Stoczni Gdańskiej im. Lenina, należał do Solidarności, za co zapłacił internowaniem. Eksponaty z wystawy stałej i książka z biblioteki ECS posłużą za studium przypadku.
ogród zimowy (parter), wystawa stała ECS
tłumaczenie PJM
wstęp: bezpłatny bilet

8-9/12/2025 PONIEDZIAŁEK - WTOREK
Za chleb i wolność Grudzień 1970 nie tylko na Wybrzeżu | konferencja naukowa
Brutalna pacyfikacja strajków na Wybrzeżu w grudniu 1970 wstrząsnęła całym krajem. Dla wielu mieszkańców Gdańska, Gdyni, Szczecina i Elbląga wciąż stanowi ona niezabliźnioną ranę. Jednak protesty wybuchały również w innych miastach, poza głównymi zakładami i w mniejszych ośrodkach, to im poświęcamy tę konferencję. Jak przebiegał proces samoorganizacji w zakładach? Jaki był odzew społeczny? Jakie postulaty wysuwano? to tylko niektóre z pytań.
W drugim dniu konferencji prof. Jerzy Eisler historyk, nauczyciel akademicki, autor, współautor lub redaktor niemal trzydziestu książek, członek Kolegium Historyczno-Programowego ECS, uczestnik konferencji i debat organizowanych w ECS zostanie uhonorowany Odznaka Solidarności i Praw Człowieka ECS (9.30).
/ pierwszy dzień: Uniwersytet Gdański, Wydział Nauk Społecznych, ul. Bażyńskiego 8, aula, audytorium (parter)
/ drugi dzień: ECS, biblioteka (1 piętro)
/ wstęp wolny

9/12/2025 WTOREK
Ulice stanu wojennego | plenerowa wystawa fotograficzna
28 fotografii ze stanu wojennego łączy w sobie ekspresję, dynamizm i atmosferę wojennej grozy, która zapanowała na ulicach polskich miast po 13 grudnia 1981 roku. Ukazują obywatelski sprzeciw wobec pogwałcenia przez władze PRL podstawowych praw człowieka wolności i bezpieczeństwa. Fotografie autorstwa m.in. Tadeusza Kłapyty, Janusza Bałandy Rydzewskiego, Krzysztofa Jakubowskiego czy Stanisława Składanowskiego pochodzą ze zbiorów ECS.
Wystawa będzie eksponowana do 21 stycznia 2026.
/ plac Solidarności
/ wstęp wolny

10/12/2025 ŚRODA
9.00
Forum Młodych | konferencja młodzieżowa
O prawach człowieka, prawach ucznia i o tym, jak reagować, gdy są one łamane będą rozmawiać uczniowie, nauczyciele, działacze społeczni i eksperci podczas 18 edycji Forum Młodych. Hasło wywoławcze brzmi PrawoMocni w działaniu!
Program konferencji tworzy powołana przez ECS Młodzieżowa Rada Programowa Forum Młodych.
/ ECS
/ wstęp: rejestracja online

17.00
Akademia Przewodnicka ECS | spotkanie
O powstaniu pomnika Poległych Stoczniowców 1970 certyfikowanym przewodniczkom i przewodnikom ECS opowie Henryk Knapiński, który w 1980 roku został oddelegowany przez Komisję Zakładową NSZZ Solidarność Stoczni Gdańskiej im. Lenina do pracy w Społecznym Komitecie Budowy Pomnika Poległych Stoczniowców 1970, a w trakcie przygotowań uroczystości odsłonięcia monumentu był odpowiedzialny za bezpieczeństwo zgromadzonych.
/ wstęp: tylko dla słuchaczy Akademii Przewodnickiej ECS

18.00
Solidarność | polska premiera filmu
Ten dokument (reż. David Bernet) zgłębia zjawisko solidarności i odkrywa uniwersalną moc praw człowieka. Pięciu bohaterów i trzy kryzysy na Białorusi, w Ukrainie i w Strefie Gazy/Izraelu ukazują zarówno jasne, jak i ciemne strony solidarności. Bohaterami opowieści są działaczki i działacze na rzecz praw człowieka, a jednym z nich Marta Siciarek, gdańska innowatorka społeczna, współinicjatorka Gdańskiego Modelu Integracji Imigrantów i założycielka Instytutu Miast Praw Człowieka.
Film miał premierę w Niemczech.
Po projekcji filmu rozmowa z twórcami i ekspertami.
/ ECS, audytorium (parter)
/ wstęp: bezpłatny bilet

13/12/2025 SOBOTA
11.00, 12.30, 14.00
Dwa grudnie | spacery subiektywne po wystawie stałej
W roli przewodników wystąpią uczestnicy i świadkowie wydarzeń w grudniu 1970 i grudniu 1981 Danuta Kuroń, Andrzej Czuma i Mieszko Zieliński.
/ wystawa stała
/ wstęp: biletowany 12 zł

11.30
Przekazanie do zbiorów ECS przez senatora Bogdana Borusewicza maszyny offsetowej, która pracowała na rzecz opozycji.
/ archiwum ECS
/ wstęp wolny

12.00
Gdańsk pamięta | złożenie kwiatów i zapalenie zniczy
Celebra pamięci ofiar w 44 rocznicę wprowadzenia stanu wojennego w Polsce.
/ plac Solidarności, przed Bramą nr 2 Stoczni Gdańskiej
/ wstęp wolny

13.00-16.00
O pomniku | pokaz filmów i muzealiów
Kończący się interwencją ZOMO nielegalnie zarejestrowany film z 1982 roku, kronika filmowa sprzed 45 lat, opowieści naocznych świadków i stare dokumenty zapraszamy na pokaz mało znanych materiałów filmowych i muzealiów na co dzień przechowywanych w archiwalnym magazynie, traktujących o gdańskim pomniku Poległych Stoczniowców 1970.
/ mediateka (1 piętro)
/ wstęp wolny

14/12/2025 NIEDZIELA
11.00, 12.30, 14.00
Dwa grudnie | spacery subiektywne po wystawie stałej
W roli przewodników wystąpią uczestnicy i świadkowie wydarzeń w grudniu 1970 i grudniu 1981 Jacek Taylor, Ewa Kulik-Bielińska i Edward Nowak.
/ wystawa stała
/ wstęp: biletowany 12 zł

12.00
Śladami Grudnia 70 | terenowy spacer przewodnicki
Zapraszamy na spacer szlakiem wspomnień i materialnych świadków wydarzeń, które wstrząsnęły polskim Wybrzeżem 55 lat temu. Dotkniemy miejsc i symboli pamięci w przestrzeni Gdańska. Opowieści o ludziach i ich losach, które wielka historia splotła z tkanką miasta, przygotowali certyfikowani przewodnicy. Przewodnikiem będzie: Stanisław Sikora.
/ zbiórka: historyczna stoczniowa Brama nr 2
/ wstęp: bezpłatny bilet

12.00
Bibuła w tapczanie | spektakl teatralny dla rodzin
Zapraszamy dzieci (8+) i bliskich im dorosłych na spektakl na motywach książki Michała Rusinka Bibuła w tapczanie. O solidarności dla dzieci (Agora, 2025), przygotowany przez Miejski Teatr Miniatura w Gdańsku. Będzie o generale zamiast Teleranka, pustych półkach w sklepie i fałszowanych wyborach. W podróż do świata, który dla dzisiejszych dzieci jest już niemal prehistorią, weźmiemy Was z przymrużeniem oka i humorem.
/ biblioteka (1 piętro)
/ tłumaczenie PJM
/ wstęp wolny

13.00
Bibuła i tapczan. Ogarnij PRL! | warsztaty edukacyjne
Po spektaklu zapraszamy dzieci (8+) i ich opiekunów na rodzinne warsztaty edukacyjne. Odkryjemy, jak wyglądało życie w czasach, gdy niewygodne dla władzy słowa trzeba było ukrywać w tapczanie. Uczestnicy stworzą własne kolaże inspirowane bibułą, jak potocznie nazywano publikacje wydawane poza cenzurą. Dowiedzą się, czym była cenzura, a czym jest wolność słowa. Z humorem i wyobraźnią połączymy przeszłość z teraźniejszością, by zrozumieć, dlaczego pamięć i wolność są tak ważne.
/ ECS, sale warsztatowe (3 piętro)
/ wstęp: biletowany 15 zł

13.00-16.00
O pomniku | pokaz filmów i muzealiów
Kończący się interwencją ZOMO nielegalnie zarejestrowany film z 1982 roku, kronika filmowa sprzed 45 lat, opowieści naocznych świadków i stare dokumenty zapraszamy na pokaz mało znanych materiałów filmowych i muzealiów na co dzień przechowywanych w archiwalnym magazynie, traktujących o gdańskim pomniku Poległych Stoczniowców 1970.
/ mediateka (1 piętro)
/ wstęp wolny

18.00
Obława według Jacka Kaczmarskiego | spektakl muzyczny
Na spektakl w formie udramatyzowanego koncertu z elementami choreografii i ruchu scenicznego złożą się pieśni Jacka Kaczmarskiego, m.in. Obława, Ballada wrześniowa, Dylemat. Wszystkie utwory zabrzmią we współczesnych aranżacjach przygotowanych przez artystów Teatru Muzycznego w Gdyni. Spektakl powstał w ramach VII Kaczmarski Encore Festival, organizowanego przez Fundację im. Jacka Kaczmarskiego.
/ ECS, audytorium (parter)
/ wstęp: bezpłatny bilet

15-17/12/2025 PONIEDZIAŁEK ŚRODA
16.0021.00
Nie bądź bezpieczny. Poeta pamięta | wizualizacje na fasadzie ECS
Nie bądź bezpieczny. Poeta pamięta to fraza z wiersza Czesława Miłosza Który skrzywdziłeś, jaki znajduje się na pomniku Poległych Stoczniowców 1970. Za wielkoformatowy ekran posłuży fasada ECS. Prezentowane będą archiwalne zdjęcia ze zbiorów ECS dokumentujące rewoltę grudniową 1970, a także przywołane nazwiska ofiar.

15/12/2025 PONIEDZIAŁEK
12.30
Gdańsk pamięta | zapalenie zniczy w miejscach śmierci ofiar Grudnia 70
W siedmiu lokalizacjach płyty wmurowane w bruku oznaczają miejsca śmierci ośmiu gdańskich ofiar rewolty grudniowej 1970. 15 i 16 grudnia życie straciło w Gdańsku ośmiu protestujących. Upamiętnienie ofiar rozpocznie się od wizyty prezydent Aleksandry Dulkiewicz w dwóch miejscach:
/ róg ulic Nowe Ogrody i 3 Maja, obok Urzędu Miejskiego, gdzie zginął: Józef Widerlik, lat 24, stolarz okrętowy z Wydziału W5 Stoczni Gdańskiej im. Lenina
/ ul. Hucisko, wiadukt nad torami kolejowymi, po stronie sądu, gdzie zginął: Bogdan Sypka, lat 20, pochodzący z Gdańska student Wyższej Szkoły Rolniczej w Szczecinie.

16/12/2025 WTOREK
10.00
Upamiętnienia 55 rocznicy rewolty grudniowej 1970 i 44 rocznicy wprowadzenia stanu wojennego
/ plac Solidarności, przed pomnikiem Poległych Stoczniowców 1970
/ wstęp wolny

11.00
Czarny czwartek. Janek Wiśniewski padł | projekcja filmu
Projekcja filmu Czarny czwartek. Janek Wiśniewski padł (reż. Antoni Krauze, 2011) dla młodzieży szkolnej.
/ ECS, audytorium (parter)
/ zapisy: oswiata@solidarnosc.gda.pl

11.00, 11.15, 11.30
Siła bezsilnych | oprowadzanie po wystawie stałej dla uczniów
Pustki w sklepach, reglamentowanie praw obywatelskich, wszechobecna propaganda namacalnie doświadczymy beznadziei PRL, żeby docenić siłę samoorganizacji, która doprowadziła nie tylko do rozdarcia, ale i ostatecznego zerwania żelaznej kurtyny. Drogi do wolności brukowane były niezłomnością, ale i bezsilnością.
Każda grupa może liczyć max. 30 osób.
/ ECS, wystawa stała
/ zapisy: oswiata@solidarnosc.gda.pl

15.00
Odznaka Solidarności i Praw Człowieka ECS | uroczystość wręczenia
Uhonorowani zostaną: Jerzy Borowczak działacz opozycji demokratycznej w PRL, polityk, inicjator strajku sierpniowego w Stoczni Gdańskiej im. Lenina, aktywnie włączający się w program ECS, Aleksander Hall działacz opozycji demokratycznej w PRL, polityk, nauczyciel akademicki, współzałożyciel Ruchu Młodej Polski, doradca Lecha Wałęsy, uczestnik obrad Okrągłego Stołu, członek Kolegium Historyczno-Programowego ECS, aktywnie włączający się w program ECS i Grażyna Staniszewska działaczka opozycji demokratycznej w PRL, organizatorka struktur NSZZ Solidarność Regionu Podbeskidzie, uczestniczka obrad Okrągłego Stołu, członkini Kapituły Medalu Wdzięczności ECS.
/ ECS, wystawa stała, sala F (1 piętro)
/ wstęp wolny

16.00
Liturgia w intencji Ojczyzny
Msza św. w intencji Ojczyzny w 55 rocznicę rewolty grudniowej 1970 i 44 rocznicę wprowadzenia stanu wojennego, tradycyjnie gromadząca wiernych na zaproszenie Zarządu Regionu Gdańskiego NSZZ Solidarność.
/ Bazylika św. Brygidy, ul. Profesorska 17
/ wstęp wolny

19.00
To nie na darmo | koncert
Wydarzenie upamiętnia ofiary rewolty grudniowej 1970 oraz odsłonięcie pomnika Poległych Stoczniowców 1970.
Koncert rozpocznie Lacrimosa Krzysztofa Pendereckiego utwór na chór i orkiestrę, który kompozytor napisał specjalnie na uroczystość odsłonięcia pomnika Poległych Stoczniowców 1970. W kolejnej części zabrzmi osiem kompozycji wykonanych symfonicznie, z udziałem wybitnych polskich artystów.
/ ECS, ogród zimowy
/ wstęp: bezpłatny bilet

18/12/2025 CZWARTEK
19.00
Nie tylko Przemyk. Historie (nie)opowiedziane | spektakl teatralny
To jedna z wielu historii (nie)opowiedzianych, która nie zasługuje na zapomnienie. Spektakl przypomina mało utrwalony w pamięci zbiorowej sojusz studentów z robotnikami strajkującymi w stanie wojennym w Stoczni Gdańskiej. Jaką cenę warto ponieść w obronie wartości?
/ ECS, audytorium (parter)
/ wstęp wolny

Treść tworzona na podstawie materiałów prasowych organizatora.