KONCERT FINAŁOWY
muzyka poważna - koncerty w Trójmieście
W XVIII wieku dostarczanie nowych mszy należało do rutynowych zadań kompozytorów, toteż i Mozart napisał ich 18, z czego większość w okresie służby u arcybiskupa Colloredo, w latach 1773-1780. Najpopularniejsze, powstałe już po rozstaniu z arcybiskupem - "Koronacyjna" C-dur i "Wielka" c-moll - wykonywano już na Mozartianach (Mszę c-moll aż dwukrotnie), czas więc na posłuchanie innych.
"Msza C-dur" powstała na początku 1776 roku i jest jedną z kilkunastu mszy, jakie Mozart skomponował w ramach swoich obowiązków na stanowisku nadwornego muzyka arcybiskupa Salzburga. Dla Colloreda oprawa muzyczna mszy była dodatkiem do liturgii - spojrzenie kompozytora było nieco inne, toteż w liście do włoskiego muzyka Padre Martiniego Mozart skarżył się: "Cała msza z Kyrie, Gloria, Credo, sonatą all'epistola, Offertorium lub Motetem, z Sanctus i Agnus Dei, nawet najbardziej uroczysta i odprawiana przez samego księcia, nie może trwać dłużej niż trzy kwadranse". Jest to więc missa brevis, w której zgodnie z dyrektywami pryncypała nie ma ani fug, ani nazbyt rozbudowanych, a więc czasochłonnych partii solowych. Miało być zwięźle, lecz zarazem efektownie, w obsadzie są zatem instrumenty używane od święta, czyli wysokie trąbki clarino i kotły. Z powodu charakterystycznych, a łatwych do usłyszenia figur granych przez skrzypce w Sanctus i w Hosanna, mszę nazwano "Wróblą".
Przerwa w koncercie, podczas której publiczność opuszcza salę i wychodzi do foyer na pogawędkę, kieliszek wina lub papierosa, to obyczaj upowszechniający się dopiero od końca XIX wieku. Wcześniej na koncert lub przedstawienie wchodzono bowiem i wychodzono z nich według uznania, a przerwy między aktami oper poważnych wypełniano operą komiczną, albo grą wirtuoza. W Wenecji na skrzypcach popisywał się w takich okolicznościach Antonio Vivaldi, a w Londynie Jerzy Fryderyk Haendel między częściami oratoriów wykonywał koncerty solowe na organach. I podobną rolę dzisiaj spełni "Fantazja f-moll".
Utwór ten w 1791 zamówił u Mozarta Joseph hrabia Deym dla swojego "gabinetu sztuki", kiedy umieścił w nim mauzoleum z woskowym odlewem ciała generała Ernesta Laudona w szklanej trumnie. "Fantazję" grały w nim mechaniczne organy - urządzenie wynalezione w pierwszej połowie XVIII, które można by nazwać "organolą", gdyż działało na podobnej zasadzie jak pianola. Pisząc na mechaniczny instrument Mozart nie musiał się specjalnie przejmować wykonalnością nawet bardzo skomplikowanych figur, toteż trudno się dziwić, że stworzył dzieło równie efektowne, co trudne.
"Missa solemnis c-moll" nie była przeznaczona dla księcia-arcybiskupa, toteż Mozart napisał ją ze znacznie większym rozmachem. Podczas odświętnych ceremonii kościelnych w XVIII wieku nie chciano słuchać muzyki poważnej, kontemplacyjnej, modlitewnej - jak dziś wyobrażamy sobie na ogół repertuar religijny. Wręcz przeciwnie, oczekiwano efektownej kompozycji, wokalnej wirtuozerii solistów i porywającego brzmienia dużej orkiestry. Są więc w tej mszy Mozarta arie dla solistów, popisujących się podobnie jak w operze i kunsztowne fugi dla chóru, które zgodnie z tradycją wieńczą Gloria i Credo.
Uroczyście, wręcz patetycznie rozpoczyna się Kyrie, ale na tym właściwie kończy się obecność "poważnego" trybu minorowego w tym dziele, gdyż reszta muzyki, z paroma tylko wyjątkami podyktowanymi tekstem, rozbrzmiewa w radosnym dur, niekiedy nawet w tanecznych rytmach. Wśród tych odstępstw od radosnego nastroju uderza opracowanie "Crucifixus" w Credo - nie tylko w tonacji molowej, ale nadto ze złowróżbnie brzmiącymi kotłami oraz niezwykła harmonia przy słowach "Qui tollis peccata mundi" w Agnus Dei, którą dziś można odczytywać jako zapowiedź wyjątkowej wrażliwości harmonicznej Mozarta, tak uderzającej w jego dojrzałej twórczości.
Utwór napisany został z taką fantazją i znawstwem kompozytorskiej techniki, że przez długie lata mozartolodzy nie chcieli przyjąć do wiadomości, iż to właśnie tę mszę wykonano (pod dyrekcją kompozytora) podczas poświęcenia wiedeńskiego sierocińca na mszy odprawionej w obecności cesarzowej Marii Teresy. Powód? Wydarzenie to miało miejsce 7 grudnia 1768 r., a kompozycja wydawała się zbyt mistrzowska jak na możliwości dwunastolatka. Dopiero analiza papieru autografu rozwiała wszelkie wątpliwości, jednoznacznie udowadniając, że "mszę sierocińcową" zapisano na nim między jesienią 1768 a połową 1769 roku. A Mozart wtedy właśnie liczył sobie 12 lat.
Wykonawcy:
Martene Grimson - sopran (Australia)
James Laing - kontratenor (Wielka Brytania)
Joseph Cornwell - tenor (Wielka Brytania)
James Oldfield - bas (Wielka Brytania)
Peter Frisée - organy (Austria)
Polski Chór Kameralny
Concilium musicum Wien (Austria)
Jan Łukaszewski - dyrygent
W programie:
W. A. Mozart - Missa brevis C-dur (Spatzenmesse) KV 220/196b
W. A. Mozart - Fantazja f-moll KV 608 na organy solo (Allegro, Andante, Allegro)
W. A. Mozart - Missa solemnis c-moll (Waisenhausmesse) KV 139/47a
-----
MARTENE GRIMSON - sopran
Ukończyła Konserwatorium Muzyczne w Sydney a następnie przeniosła się do Londynu, gdzie studiowała w Royal College of Music's Benjamin Britten Opera School oraz National Opera Studio. Stypendystka Royal Opera House, Countess of Munster Musical oraz Madeline Finden Memorial.
Do najważniejszych projektów artystki należą: "Pulcinella" (ze Scottish Chamber Orchestra, dyr. Thierry Fischer), "Trouble in Tahiti" Bernsteina (z Bayerischer Rundfunk w monachijskim Prinzregententheater, dyr. Ulf Schirmer), koncertowe wykonanie "Orlando" (w roli Dorindy, z Independent Opera w Wigmore Hall), muyzka Haydna z Orchestra of the Age of Enlightenment pod dyr. Fransa Bruggena, tytułowa rola w "Hansel and Gretel" (z BBC Concert Orchestra, dyr. Charles Hazelwood, w Queen Elizabeth Hall I podczas Chichester Festival) oraz "Requiem" Brahmsa w Royal Albert Hall pod dyr. Sir Davida Wilcoxa.
W repertuarze operowym Martene znajdują się role w dziełach m.in. Mozarta, Floydda, Bizeta, Purcella. Ostatnio artystkę można było usłyszeć podczas wykonań: requiem "Eternal Light" Howarda Goodalla (z Rambert Dance Company), koncert w Watford Colosseum (z BBC Concert Orchestra), "Izrael w Egipcie" Haendla (z Arsys Bourgogne), "Wesele Figara", "Don Giovanni" i "Così fan tutte" Mozarta podczas Longborough Festival Opera, "Falstaff" z Mid Wales Opera pod dyr. Nicholasa Cleobury.
JAMES LAING - kontratenor
Stypendysta Trinity College, Cambridge, studia kontynuował u Robin Blaze w Royal College of Music. Występował na deskach takich teatrów operowych jak: Classical Opera Company, Early Opera Company, Garsington Opera, Glyndebourne Festival Opera, Grange Park Opera i Opera North. Ma w swoim repertuarze m.in. "Sen nocy letniej" Mendelssohna (Oberon), kilka oper Jonathana Dove ("Flight" - zbieg, "Przygody Pinokio" - lis i trener, "Tobias and the Angel" - Raphael), kilka oper Haendla ("Flavio" - Guido, "Orlando" - Medoro, "Partenope" - Armindo, "Tolomeo" - Alessandro) oraz tytułową rolę w Mozartowskim "Ascanio in Alba".
Koncertował m.in. z Les Agrémens, Academy of Ancient Music, Atlanta Symphony Orchestra, Estonian Philharmonic Chamber Choir, Irish Chamber Orchestra i Netherlands Bach Society. Nagrał "Przygody Pinokio" (Opus Arte DVD) i "Tobias and the Angel" (Chandos CD). Obecnie można go posłuchać w roli Nireno ("Julisz Cezar" w English National Opera), Tolomeo ("Juliusz Cezar" w Opera North), Bertarido ("Rodelinda" w Iford Arts), Zelim ("La verita in cimento" w Garsington Opera), produkcji scenicznej "Pasji wg św. Mateusza" Sir Jonathana Millera w londyńskim Royal National Theatre oraz na koncertach w ramach tournee z Israel Camerata ("Mesjasz").
JOSEPH CORNWELL - tenor
Po ukończeniu studiów muzycznych na Uniwersytecie w Yorku i londyńskiej szkoły Guildhall School of Music and Drama Joseph Cornwell rozpoczął karierę śpiewając w zespołach The Consort of Musicke oraz Taverner Consort. Współpraca przy międzynarodowych projektach z takimi dyrygentami jak William Christie, Harry Christophers, Eric Ericson, sir John Eliot Gardiner, Gabriel Garrido, Jean-Claude Malgoire, Paul McCreesh, Hervé Niquet, Andrew Parrott, Philip Pickett oraz Federico Maria Sardelli, dała mu możliwość koncertowania nie tylko w Wielkiej Brytanii, ale w całej Europie, Ameryce Północnej i na Dalekim Wschodzie.
Artysta ma na koncie wiele ról operowych, występował m.in. we Francji, Niemczech, Włoszech, Portugalii, Hiszpanii i USA. Dorobek artystyczny śpiewaka obejmuje również wiele płyt i nagrań utworów: "Acis i Galatea" Haendla (nagroda Gramophone w kategorii wokalny utwór barokowy - płyta roku), "Israel in Babylon" i "Mesjasz" Haendla, "Powrót Ulissesa" i Nieszpory z 1610 r. Monteverdiego, "Msza c-moll" Mozarta, "Król Artur" Purcella (nagroda Gramophone w kategorii wybór wydawców - płyta miesiąca), "Petite Messe Solennelle" Rossiniego, "Oediups Rex" i "Arsilda, Regina di Ponto" Igora Strawińskiego.
JAMES OLDFIELD - bas
Ukończył najpierw geografię w Trinity College, Cambridge, a potem Royal College of Music w Londynie. W 2010 r. Opera w Garsington przyznała mu nagrodę Leonard Ingrams Award. Nagrywał m.in. dla BBC, zarejestrował także płyty CD dla Signum ("Mesjasz" Haendla) oraz Naxos ("Siedem ostatnich słów Chrystusa na krzyżu" Jamesa MacMillana).
Do ostatnich jego projektów należą: wykonanie "Mesjasza" dla Huddersfield Choral Society (dyr. Dr Jane Glover), "The Armed Man" Karla Jenkinsa z londyńską Philharmonia Orchestra, "Carmina Burana" Carla Orffa z orkiestrą symfoniczną the Hallé, "The Fairy Queen" Henry Purcella z Retrospect Ensemble, Opery Mozarta od A do Z wraz z Classical Opera Company. James Oldfield z sukcesem zadebiutował także w Operze w Garsington jako Figaro ("Wesele Figara" Mozarta), w Operze w Gothenburgu jako Nick Shadow ("The Rake's Progress" Igora Stawińskiego), w Royal Opera House jako Ludd ("Ludd and Isis") oraz w Stanley Hall Opera partią księcia Gremin ("Eugeniusz Oniegin" Piotra Czajkowskiego).
PETER FRISÉE - organy
Urodzony w roku 1983 w Graz (Austria), Peter Frisée ukończył studia organistowskie w Graz oraz Wiedniu. Odbył mistrzowskie kursy u Gerharda Gnann, Petera Planyavsky, Wolfganga Zerera, E. Konstantina Reymaiera, Christopha Bosserta, Bena van Oosten i Oliviera Latry.
W latach 2003-2007 był doradcą artystycznym i sekretarzem generalnym "Haydn Sinfonietta Wien", od 2004 roku pełni rolę organisty w parafii Najświętszego Odkupiciela w Wiedniu. Od 2007 roku jest przewodniczącym komitetu "Österreichische Baukulturstiftung", a od 2008 - kantorem Dziekanatu Wiedeń Leopoldstadt. Od 2008 r. pełni funkcję generalnego managera orkiestry Concilium musicum Wien, Kultur-Management Wien i Haydn-Gesellschaft Wien. W tym samym roku zainicjował także w Graz "Orgelfest Basilika Mariatrost". Rok później współtworzył serię koncertów pt. "Barock im Prater".
Peter Frisée występował zarówno z recitalami solowymi (m.in. w Austrii - "Lange Nacht der Musik", na Węgrzech, w Niemczech, Włoszech, Chorwacji oraz Tunezji), jak również, jako organista i klawesynista, partnerował wielu artystom, chórom i zespołom, takim jak m.in.: Concilium musicum Wien, Musica Aeterna Bratislava, Chor Waltharia, ARD-Chor, Arno Raunig, Paul Angerer, Vittorio Terranova, Albert Fortell. Jest laureatem wielu pierwszych nagród na konkursach organistowskich, ma także na swoim koncie liczne nagrania radiowe i telewizyjne.
JAN ŁUKASZEWSKI - dyrygent
Ceniony w Europie specjalista w dziedzinie muzyki chóralnej. Dyrygent, dyrektor naczelny i artystyczny Polskiego Chóru Kameralnego*. Współpracuje również jako dyrygent gościnny m.in. z Chórem Polskiego Radia w Krakowie, Chórem Filharmonii Krakowskiej oraz wieloma zespołami w kraju i za granicą. Zainteresowania artystyczne Jana Łukaszewskiego koncentrują się głównie wokół muzyki romantycznej i współczesnej.
Pod jego dyrekcją Polski Chór Kameralny osiągnął wysoki poziom artystyczny, a on zyskał opinię osoby, potrafiącej w krótkim czasie uczynić możliwymi rzeczy niemożliwe i przygotować muzyczne interpretacje nawet najbardziej skomplikowanych utworów. Dlatego chętnie powierza się mu dyrygowanie światowymi prawykonaniami wielu kompozycji. Obecnie Jan Łukaszewski prowadzi zajęcia w ramach podyplomowych studiów dyrygenckich (w Bydgoskiej Akademii Muzycznej) oraz jest zapraszany na interpretacyjne kursy mistrzowskie i seminaria dla dyrygentów chóralnych w kraju i za granicą (m.in. do Tokio / Nagano, Karuizawa, Morioka [Japonia] oraz na "World Symposium on Choral Music" w Rotterdamie, gdzie występował w charakterze wykładowcy). Zajmując się również edukacyjną stroną śpiewu amatorskiego, Jan Łukaszewski wielokrotnie zasiadał w jury światowych, renomowanych konkursów chóralnych, m.in. w Japonii (Takarazuka, Karuizawa, Morioka), Walii (Llangollen), na Litwie, we Włoszech i Szwajcarii a także w jury konkursu kompozytorskiego w Polsce i Anglii (Cambridge).
Jest jednym z nielicznych w Polsce propagatorów i wykonawców muzyki chóralnej takich kompozytorów jak Schönberg, Messiaen, Xenakis, Globokar, Takemitsu, ncarnates, R. Strauss, Pepping, Tippett, Ives czy Barber. Liczne nagrania dla Polskiego Radia, Dutch Radio, Sender Freies Berlin, Bayerischer Rundfunk, Südwestrundfunk i Westdeutscher Rundfunk oraz dla Telewizji Polskiej i Niemieckiej, a także wiele nagrań CD, MC, LP oraz video najlepiej odzwierciedlają wysoką jakość jego pracy. Poziom artystyczny prowadzonego przez niego Polskiego Chóru Kameralnego wciąż nie przestaje inspirować kompozytorów do pisania dzieł na chór a cappella.
POLSKI CHÓR KAMERALNY
soprany: Alicja Giętkowska, Wiesława Łukaszewska, Justyna Machnikowska, Izabela Mandziej, Dagmara Piotrowska, Ludwika Wujtewicz
alty: Joanna Dunst, Romualda Kowalska, Danuta Mackiewicz, Aleksandra Muraczewska, Bożena Nadolska, Katarzyna Wittschenbach
tenory: Jarosław Bajdor, Damian Bykowski, Tomasz Gieszcz, Krzysztof Pękała, Jerzy Stelmański, Lech Wittschenbach
basy: Szymon Chyliński, Mariusz Czapiewski, Andrzej Macierzyński, Sebastian Mandziej, Janusz Sierla, Krzysztof Stachowski
CONCILIUM MUSICUM WIEN
oboje: Birgit Heller-Meisenburg, Andrea Straßberger
trąbki: Peter Weitzer, Gerald Preisl, Christian Gruber, Christof Zellhofer
puzony: Leonard Paul, Werner Hackl, Hans-Peter Hahn
organy: Peter Frisée
kotły: Matthias Lill
skrzypce I: Christoph Angerer, Robert Neumann, Christoph Bitzinger, Wolfgang Augustin, Cecilia Hatos
skrzypce II: Amarílio Ramalho, Michael Stüve, Eva Moga, Jan Marie Elias
altówka: Christian Heller, Annamaria Kowalsky, Lilian Hinterndorfer
wiolonczela: Peter Trefflinger, Martin Hinterndorfer
kontrabas:Jim Rapport
