Naszyjniki / Nakolanniki to trzecia odsłona długofalowego projektu Dominiki Skutnik pn. Rzeźba Terenu. Powstała w ścisłej współpracy artystyczno-kuratorskiej z Martą Wróblewską.
Istotą projektu był przede wszystkim proces, obserwowany i komentowany na wielu poziomach: formułowania merytorycznych założeń, kreowania dzieła sztuki, relacji między artystką a kuratorką, relacji z publicznością, relacji do miejsca powstawania (miasto Gdańsk, okolice Kaszub i Kociewia), wreszcie relacji do instytucji wystawienniczej (Muzeum Archeologiczne w Gdańsku).
W efekcie artystka stworzyła obiekty rzeźbiarskie inspirowane dawną biżuterią, częściami uzbrojenia, przedmiotami krzemiennymi, a także kamieniem polodowcowym granitem i granitoidami, które można znaleźć m.in. na Pomorzu. Powstałe obiekty z jednej strony posiadają funkcje ozdobne i ochronne, czyniąc swojego właściciela pięknym, uwodzicielskim, silnym i niezwyciężonym. Z drugiej jednak strony przewrotnie kierują uwagę także na aspekt uwiązania, ciężaru, opresji, unieruchomienia. Ta niejednoznaczność dotyczy nie tylko warstwy znaczeniowej stworzonych prac, ale także bardziej ogólnych pytań o granice pomiędzy przedmiotem użytkowym a rzeźbą, sztuką a rzemiosłem, archeologią i jej współczesną, kreatywną interpretacją.
Główną cechą działań artystycznych realizowanych przez Dominikę Skutnik jest koncentracja na procesie (process-specific) w odróżnieniu od tworzenia do konkretnego miejsca (site-specific), co zapewnia większą swobodę twórczą, niezależność w działaniu i podejmowanych wyborach. Proces jest równoznaczny z ideą zmiany, wzrastania, narastania, pączkowania, przeobrażania się, co zbliża sztukę tak w formie, jak i koncepcji do specyfiki samej natury, z której czerpie bezpośrednie inspiracje. Materiałem dla tych działań twórczych jest kamień, przybyły na teren Pomorza ze Skandynawii w wyniku procesów glacjalnych.
SUPER-ZAANGAŻOWANIENaszą relację kuratorsko-artystyczną określiłyśmy na potrzeby projektu Naszyjniki/Nakolanniki mianem super-zaangażowania. Kwintesencją tego rodzaju symbiotycznej zależności jest pogłębienie dialogicznego i negocjacyjnego charakteru współpracy, ciągła wymiana subiektywnych refleksji, spostrzeżeń, a także profesjonalnych uwag na płaszczyźnie artysta-kurator, zapewniających o wiele bardziej świadome, przemyślane i wieloperspektywiczne podejście do procesu twórczego. Kompetencje obydwu stron zbliżają się, zacieśniają, niekiedy zazębiają. Z jednej strony pogłębia to kolaboratywny charakter projektu, z drugiej pozwala na bardziej egalitarne rozłożenie sił, odchodzenie od hierarchizacji relacji kurator- artysta, dążenie do współpracy opartej na partnerstwie, interakcji, a nawet rodzaju współautorstwa.
INSPIRACJEProces twórczy, towarzyszący powstawaniu obiektów, oparty był w dużej mierze na pracach w terenie. Do ich przeprowadzenia istotne było zakreślenie terytorium działania. Naszym był Gdańsk i otaczający go region pomorski. W poszukiwaniu materiałów i inspiracji artystka świadomie obserwowała rodzimy krajobraz, fotografując regionalną architekturę wykorzystującą polodowcowy granit, będący także dla niej głównym materiałem twórczym. Te wyprawy pozwalały na odkrywanie nowych intrygujących miejsc lub przyglądanie się znajomym lokalizacjom z zupełnie innej perspektywy.
Jednym z nich były żwirownie. Za dnia głośne, pełne ruchu, krzątaniny, w dni wolne zaś głuche leje wydrążone w ciele ziemi wypełnione przenikającą ciszą. Będąc w spoczynku przypominają osobliwe lapidaria, poetyckie ruiny natury, afunkcjonalne nie-miejsca zawieszone pomiędzy cywilizacją a przyrodą, funkcją służebną wobec człowieka, a naturalnymi procesami geologicznymi. Fascynujące okazało się symboliczne znaczenie kamienia polnego w historii wielu miast i miasteczek na Pomorzu, jak w przypadku oddalonych o 40 km od Gdańska Skarszew, których XIII-wieczne mury obronne, jak i pozostałości średniowiecznego zamku joannickiego zostały częściowo zbudowane ze skandynawskich eratyków. Zainspirowała nas historia XIV-wiecznego zamku krzyżackiego w Bytowie poetycko zapisana w jego ścianach za pomocą kamienia polnego. Naszą szczególną uwagę zwróciły praktyki stosowania kamienia polnego / narzutowego jako symbolu wierzeń, duchowości, metafizyki, czego najlepszym przykładem są pogańskie kręgi kamienne w Węsiorach i Odrach, wczesnośredniowieczne baby pruskie prezentowane przed Muzeum Archeologicznym w Gdańsku jako łączniczki pomiędzy sferą ziemską a sferą sacrum, a także liczne przykłady granitowych kropielnic czy płyt nagrobnych w kaplicach i kościołach Pomorza.
MIEJSCEPokaz publiczny projektu Naszyjniki/Nakolanniki odbywa się w wyjątkowej, nieoczywistej przestrzeni. Piwnica Romańska jest najmłodszym oddziałem Muzeum Archeologicznego w Gdańsku, otwartym w 2014 roku. Wczesnośredniowieczne wnętrza, jak i warstwy nadbudowywanych później elementów konstrukcyjnych, tworzą rodzaj palimpsestu architektonicznego, odkrywającego proces powstawania miasta. Istotną rolę budowlaną odegrał w nim kamień narzutowy, z którego powstały także obiekty artystyczne Dominiki Skutnik.
Wystawa ma charakter artystycznej interwencji we wnętrzu Piwnicy Romańskiej. W starannie wybranych miejscach, artystka umieściła wykonane przez siebie współczesne obiekty. Harmonijny, cichy dialog pomiędzy historyczną przestrzenią a dziełami sztuki ukazuje drogę, jaką przebył pospolity kamień polny począwszy od procesów glacjalnych, dzięki którym przybył ze Skandynawii na teren Pomorza, poprzez funkcje użytkowe i służebne pełnione wobec lokalnego budownictwa, po inspirowanie działań twórczych.
Autorka tekstu: Marta Wróblewska
