TANGO. POWRÓT DO DZIECIŃSTWA, W SZPILKACH - czytanie przedpremierowe!
Justin Vivian Bond
Każdy z nas, paradoksalnie, nawet homoseksualiści, jest homofobem.
Przekład, reżyseria, czytanie: Jacek Poniedziałek
Komentarz naukowy: prof. UG dr hab. Jan Ciechowicz
Tekst udostępniony dzięki uprzejmości Grupy Wydawniczej Foksal sp. z o.o.
Premiera książki: 22.05.2013.
Jacek Poniedziałek: Z Krzysztofem Warlikowskim robimy przedstawienie "Kabaret warszawski", który składa się z dwóch części. Pierwsza oparta między innymi na filmie "Kabaret", druga natomiast na filmie Johna Camerona Mitchella "Shortbus". W "Shortbusie" występuje postać grająca samą siebie, transpłciowa - Justin Viviana Bond, wszechstronny artysta, performer, którą mam zagrać w spektaklu Warlikowskiego. Równolegle z naszą premierą ma się pojawić jej autobiografia pt. "Tango. Powrót do dzieciństwa, w szpilkach". Wydawnictwo WAB poprosiło mnie, żebym przełożył tę książkę. Idealnie się złożyło, że akurat mam go grać, więc jest to doskonała okazja, by się z bliska przyjrzeć jego osobowości, sposobowi myślenia.
Zagrałem już sporo osób o odmiennej tożsamości płciowej. Trochę mnie to ostatnio nużyło. Obecne doświadczenie jest o tyle ciekawe, że Bond nie jest homoseksualistą, ale biseksualistą. Biologicznie urodził się mężczyzną, ale czuje się kobietą, nie dokonał jednak operacji zmiany płci. Nie każe do siebie mówić ani Mr, ani Mrs, tylko Mx, czyli Mix. Z pewną nieufnością przystępowałem do tej pracy. Aktorsko Bond Justina Viviana bardzo mi się podobał, ale film "Shortbus" jako całość, nie wzbudził we mnie wielkiego zachwytu, nie oglądałem go z wypiekami na twarzy.
Każdy z nas ma masę uprzedzeń. I o ile oswajamy się z homoseksualizmem i wszystkimi -izmami, jakie tylko istnieją, to nadal osoby transpłciowe budzą straszny lęk. Nawet nie wiadomo, jak się do nich zwracać. To immanentny problem. Odzywa się tu jakaś stadna biologia, instynkt. Przykład jest drastyczny, ale z transpłciowością jest trochę tak, jak z reakcją dzieci czy psów na kulejące osoby, na ludzi z garbem, ogólnie na wszystkich, którzy zachowują się inaczej, niekonwencjonalnie. Analogicznie jest z moim stosunkiem do osób transpłciowych. W dyskursie społecznym transseksualiści pojawili się właściwie niedawno. W gruncie rzeczy sprawiła to Anna Grodzka. Czytając tę książkę, tłumacząc ją, nigdy niczego nie można powiedzieć do końca, ale wydaje mi się, że całkowicie wyleczyłem się z nieufności, nieumiejętności porozumiewania się z takimi osobami, zrozumiałem, na czym polega ich problem. Pomimo tego, że wiedziałem, że to nie zależy od nich, że to nie jest ich kaprys, to jednak nie do końca odczuwałem empatię.
"Tango" dotyczy dzieciństwa, obrazuje przemiany człowieka, od pierwszych lat życia, opisuje wczesną młodość, traumy przez jakie muszą przejść osoby, które się urodziły w innym ciele niż się czują. W domu, z matką, ojcem, rodzeństwem, w przedszkolu, szkole, na lekcjach WF-u, ale też podczas uroczystości rodzinnych, wyjść na imprezy ze znajomymi, etc. Cała rozpiętość problemów, dostosowywanie się, dylematy tożsamości, pytania typu: kim jestem i jak mam o sobie mówić lub myśleć. To musi być droga przez mękę, piekło. Dzięki tej książce zrozumiałem bezwarunkową konieczność zamanifestowania przez tych ludzi swojej wolności, przyzwolenia na bycie sobą. To nie jest tylko kwestia tego, czy ubiorę spodnie, czy spódniczkę. To ma o wiele głębszy wymiar.
Wszystko zawdzięczamy narracji, autor bardzo trafnie i dowcipnie ubiera emocje w słowa, ma niesamowitą wrażliwość i zdolność obserwacji świata, ale i ludzkiego wnętrza. Myślę, że to książka wyjątkowa, pożyteczna, niesamowicie gorąca. Mam nadzieję, że będzie hitem i stanie się przyczynkiem do ważnej dyskusji społecznej.
Jacek Poniedziałek - urodził się 6 sierpnia 1965 roku w Krakowie. W 1990 roku ukończył Wydział Aktorski w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Krakowie i zadebiutował na deskach Teatru imineia Juliusza Słowackiego. Przez kilka lat był zatrudniony w krakowskim Teatrze Starym, gdzie grał u Tadeusza Bradeckiego i Jerzego Jarockiego. W 1992 roku rozpoczął współpracę z Krzysztofem Warlikowskim.
Pierwsze przedstawienia wystawili w krakowskiej PWST. Były to: Białe noce i Łysa śpiewaczka. Od tamtej pory Jacek Poniedziałek grał niemal we wszystkich spektaklach tego reżysera. Od 1997 roku aktor występował w teatrach warszawskich: Narodowym, Studio i Rozmaitości. Od 2008 roku jest członkiem Nowego Teatru w Warszawie. Jacek Poniedziałek zajmuje się także reżyserowaniem spektakli. Kilkakrotnie był asystentem, ale wystawiał też spektakle we własnej reżyserii. Ważną dziedziną zainteresowań aktora są przekłady i adaptacje. Z języka angielskiego tłumaczył sztuki reżyserowane przez Krzysztofa Warlikowskiego: Oczyszczeni, Krum, Anioły w Ameryce, Tramwaj czy Nickel Stuff.
Przekładał również inne dramaty, które grane były w wielu teatrach i drukowane w miesięczniku "Dialog". W 2012 roku został wydany w jego tłumaczeniu zbiór Tramwaj zwany pożądaniem i inne dramaty Tennessee Williamsa. Aktor znany jest także ze swoich ról w filmowych i telewizyjnych. Zadebiutował w 1999 roku rolą w filmie Moja Angelika. Niezapomniane kreacje stworzył w filmach Przemiany, Trzeci czy Boisko bezdomnych. W 2010 roku ukazała się książka Wyjście z cienia, będąca zapisem rozmów Renaty Kim z Jackiem Poniedziałkiem. Spektakle Krzysztofa Warlikowskiego, w których zagrał Jacek Poniedziałek: Białe noce, Łysa śpiewaczka, Markiza O., Tancerz mecenasa Kraykowskiego, Zachodnie wybrzeże, Hamlet, Bachantki, Oczyszczeni, Burza, Dybuk, Krum, Anioły w Ameryce, (A)pollonia, Koniec, Opowieści afrykańskie wg Szekspira.
Jego przekłady: Sarah Kane "Oczyszczeni" (wraz z Krzysztofem Warlikowskim), Hanoch Levin Krum, Tony Kushner Anioły w Ameryce, Hanoch Levin Pakujemy manatki. Komedia na osiem pogrzebów, Andrew Bovell Językami mówić będą, Dennis Kelly Bohater Osama, Anthony Neilson Zszywanie, Franz Kafka Proces w adaptacji Orsona Wellesa, Bernard-Marie Koltes Nickel Stuff (wraz z Krzysztofem Warlikowskim i Piotrem Gruszczyńskim, Lew Tołstoj / Helen Edmunson (angielska adaptacja) Anna Karenina, Tennessee Williams Tramwaj zwany pożądaniem, Tennessee Williams Szklana menażeria, Tennessee Williams Kotka na gorącym blaszanym dachu, Tennessee Williams Słodki ptak młodości, Tennessee Williams Noc iguany (przekłady Tennessee Williamsa wydane przez wydawnictwo Znak w 2012 w zbiorze Tramwaj zwany pożądaniem i inne dramaty), Justin Vivian Bond Tango. Powrót do dzieciństwa, w szpilkach. Jego publikacje: Wyjście z cienia rozmowy Renaty Kim z Jackiem Poniedziałkiem, wydawnictwo Czerwone i czarne 2010, audiobook: Lubiewo bez cenzury Michała Witkowskiego czyta Jacek Poniedziałek.
Prof. dr hab. Jan Ciechowicz - rocznik 1946, absolwent filologii polskiej na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim; krytyk teatralny, publikował na łamach Tygodnika Powszechnego; na stałe związany z Wydziałem Filologicznym Uniwersytetu Gdańskiego; kierownik Zakładu Dramatu, Teatru i Filmu; wykładowca w gdyńskim Studio Wokalno-Aktorskim. Dotychczas wydał 3 książki autorskie i 18 "pod redakcją"; opublikował blisko 200 artykułów. Specjalizuje się w zakresie historii dramatu i teatru polskiego XIX i XX wieku; interesuje się dziejami teatru gdańskiego; badawczo zajmuje się zarówno teatrem małych form, jak i teatrem monumentalnym.
Najważniejsze książki (autorskie i "pod redakcją"): Sam na scenie. Teatr jednoosobowy w Polsce, Gdańsk teatralny. Historia i współczesność, Dom opowieści. Ze studiów nad Teatrem Rapsodycznym Mieczysława Kotlarczyka, Od Shakespeare'a do Szekspira, Teatr pamięci Brunona Schulza, Zbigniew Cybulski - aktor XX wieku, Konkurs szekspirowski - wczoraj i dziś, Pół wieku Teatru Wybrzeże - przedstawienia, Gdańskie teatry osobne, W kręgu teatru monumentalnego, Myślenie teatrem, Dramat polski. Interpretacje, 200 lat teatru na Targu Węglowym w Gdańsku, Teatry Stanisława Hebanowskiego Teatr małych form - konwencje i zjawiska, Gdańsk jest teatrem, Współczesne formy teatru muzycznego, Teatr i naród. Przeciw Polsce zdziecinniałej. Prezes gdańskiego oddziału Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza, wiceprezes Polskiego Towarzystwa Historyków Teatru, członek Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (SPP), członek Gdańskiego Towarzystwa Naukowego (GTN), Polskiego Towarzystwa Szekspirowskiego, Towarzystwa Naukowego KUL (członek - korespondent), członek - współzałożyciel Fundacji Theatrum Gedanense. Członek Komitetu Nauk o Sztuce PAN.
Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi i Medalem Komisji Edukacji Narodowej. Wyróżniony nagrodą Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za rozprawę Sam na scenie (1981), nagrodą Międzynarodowego Instytutu Teatralnego (ITI) za "teatralną książkę roku 1992", czyli monografię Teatru Rapsodycznego Dom opowieści. Dwukrotnie nominowany do Nagrody Artusa. Laureat Pomorskiej Nagrody Artystycznej w roku 2004 w dziedzinie teatru za redakcję polsko-niemieckiego tomu 200 lat teatru na Targu Węglowym w Gdańsku (książka ta została także wyróżniona i nagrodzona w ogólnopolskim konkursie "na najlepszą książkę akademicką" - Atena 2004). Wielokrotnie wyróżniany nagrodą naukową Rektora UG. Dwukrotny laureat nagrody miasta Gdyni za prezydentury Franciszki Cegielskiej (1994, 1997).
