Manoel de Oliveira jest uznawany za jednego z wielkich reżyserów Półwyspu Iberyjskiego, jest także najdłużej tworzącym filmowcem w historii kina. Podczas retrospektywy jego twórczości zaprezentujemy 6 filmów reżysera, w tym debiutancki krótkometrażowy film dokumentalny "Duoro, faina fluvial" (1931), pierwszy fabularny film długometrażowy "Aniki-Bobó" (1941). Oprócz pierwszych filmów twórcy w programie znalazły się również późne i docenione na festiwalach filmy, takie jak na przykład "Boska Komedia" (1991, Nagroda Specjalna na MFF w Wenecji).Manoel Cândido Pinto de Oliveira jest bez wątpienia najpopularniejszym na świecie reżyserem portugalskim. Urodził się w 1908 r. a zmarł w 2015 r. mając 106 lat. Miał na swoim koncie 88 lat dorobku reżyserskiego i był, w chwili śmierci, najstarszym czynnie pracującym reżyserem. Jego pierwszy film, Douro, Faina Fluvial - "Praca wre nad rzeką Douro" (1931), reportaż ukazujący pracę na nabrzeżu rzeki Douro w Porto, to wybitny przykład awangardowego kina europejskiego wczesnych lat trzydziestych. Pierwszym filmem fabularnym w dorobku Oliveiry był "Aniki- Bóbó" (1942), ludzki obraz przemocy (nakręcony w czasie II Wojny Światowej), w którym grały praktycznie same dzieci. Oliveirę pozbawiono przez długie lata możliwości filmowania i do pracy reżysera powrócił dopiero w drugiej połowie lat pięćdziesiątych, dzięki serii kolorowych filmów dokumentalnych tworzonych na zamówienie. W swoich filmach porusza tematy takie jak dwuznaczność natury kobiecej, moralność katolicka, historia Portugalii, oraz związek pomiędzy kinem a literaturą i naturą samego obrazu filmowego, zarówno zwodniczą jak i wyzwoleńczą. W skład jego wyróżniającego się dorobku filmowego wchodzą 32 filmy pełnometrażowe oraz 26 filmów krótkometrażowych i dokumentalnych. Jego ostatnim filmem, prawdziwą perłą dorobku, był O Vellho do Restelo - "Starzec z Restelo" (2014). Filmy Oliveiry były wielokrotnie nagradzane zarówno w Portugalii jak i na najbardziej prestiżowych międzynarodowych festiwalach filmowych, a najważniejszymi nagrodami w jego karierze były dwa honorowe Złote Lwy w Wenecji w 1985 r. i 2004 r. oraz Złota Palma w Cannes w 2008 r.
SŁOWO OD KURATORA RETROSPEKTYWY, DRA JAKUBA JANKOWSKIEGO:"Manoel de Oliveira jest opisywany jako reżyser, którego praca zawodowa trwała najdłużej spośród twórców kinowych na całym świecie. Choć podkreśla się ten szczegół, nie jest to najważniejsza rzecz, która go wyróżnia. Najistotniejsza jest jakość kina, które zaczął tworzyć w momencie przejścia od kina niemego do dźwiękowego, które rozwijał w złotej erze kina portugalskiego (lata 30. i 40.), i z którym przeżył czasy zmiany po tak zwanym roku zerowym w 1955. Kontynuował je mimo zmiany paradygmatu narzuconego przez Rewolucję Goździków pokonywał z nim kryzys tożsamościowy końca ubiegłego wieku, aby wkroczyć w wiek XX i udowodnić, że pomysły na kino autorskie są nieśmiertelne. Filmy wybrane do tego pokazu, to mały wycinek z bardzo dużego katalogu reżysera, ale wystarczający, aby zrozumieć jego nowatorską rolę w kolejnych epokach kina portugalskiego."--------------------------
--------------
Program:30.11.2016, środa
18.00* (10 zł) // DUORO, FAINA FLUVIAL (Praca wre nad rzeką Dour)// 1931 | 21' | Portugalia | reż. Manoel de Oliveira
FAMALICÃO // 1941 | 24' | Portugalia | reż. Manoel de Oliveira
19.15* (10 zł) // ANIKI-BOBÓ // 1942 | 71' | Portugalia | reż. Manoel de Oliveira
1.12.2016, czwartek
18:00* (10 zł) // 'NON', OU A VA GLORIA DE MANDAR ('Non' albo czcza chwała rządzenia) // 1990 | 110' | Francja, Hiszpania, Portugalia | reż. Manoel de Oliveira
20:00 (10 zł) // A CAIXA (Puszka) // 1994 | 93' | Francja, Portugalia | reż. Manoel de Oliveira
2.12.2016, piątek
18:00 (10 zł) // BOSKA KOMEDIA // 1991 | 140' | Francja, Portugalia, Szwajcaria | reż. Manoel de Oliveira
--------------------------
-----------------
*Krótką prelekcję przed rozpoczęciem projekcji wygłosi Tomasz Garstkowiak
-------------------------------------------
Opisy filmów:DUORO, FAINA FLUVIAL // PRACA WRE NAD RZEKĄ DOURO (1931)Film dokumentalny, choć częściowo inscenizowany, który nadal żyje. Żyje od czasów wersji wstępnej (1929) i pierwszej niemej (1931), nadal rozbrzmiewa melodiami, które post factum mu dodano (w 1934 i 1994), i inspiruje artystów, co udowadniają kolejne wersje muzyczne: albo improwizowane na żywo, albo skrupulatnie przygotowane. To symfonia miejska, która z dumą może zajmować miejsce obok innych klasyków tego gatunku. Obok Manhatty Stranda/Sheelera (1921), poprzez Most Ivensa (1928), na Berlinie, symfonii wielkiego miasta Ruttmanna (1927) kończąc. Ten ostatni film być może jest najbliższą i bezpośrednią inspiracją Oliveiry. Należy jednak podkreślić, że Douro... niczego nie powiela, a nawiązuje twórczy dialog z Berlinem, co czyni z tego filmu obraz oryginalny i samowystarczalny.
FAMALICÃO (1940)Dokument Famalicao, być może mniej znany i doceniany, ale niesłusznie. To wspaniały przykład tego, jak mówić o pewnym miejscu z niezrównanym poczuciem humoru, gdzie ironia nigdy nie prowadzi do robienia sobie drwin z mieszkańców północy Portugalii, którą reżyser tak kochał i zawsze z uwagą wsłuchiwał się w jej problemy. To także znakomity przykład tego, jak z tematu pozornie nieciekawego - opowieści o mieście i okolicach - uczynić opowieść wciągającą. Błysk tej perełki kryje się w szczegółach, między kadrami. Jeden z tych szczegółów to specyficzna mowa ludzi z północy. Inny zaś, to bardzo sławny w tamtych czasach aktor znany z występów w comédias à portuguesa, Vasco Santana, który historię miasteczka Famalicao opowiada radosnym, niezapomnianym głosem.
ANIKI-BOBÓ (1942)Aniki-Bobó zaznacza to, co później u Oliveiry stanie się bardzo charakterystyczne - pracę na tekstach literackich. W tym przypadku pomysłem było zaadaptowanie opowiadania na potrzeby kina. Dopiero później Oliveira postanowi adaptować kino do literatury, tworząc filmy sztuczne, dziwne, ale bardzo oryginalne. Aniki-Bobó to film filmowy, jeszcze nie film literacki, ale i tak idący pod prąd nurtom kina portugalskiego, które wówczas tworzono. To wstęp do kina inspirowanego włoskim neorealizmem. Dużo wcześniej, niż nowe kino portugalskie zaczęło przerabiać ten temat.
'NON', OU A VA GLORIA DE MANDAR // 'NON' ALBO CZCZA CHWAŁA RZĄDZENIA (1990)Ten film to też pewne odczytanie, ale tym razem portugalskiej historii, które reżyser skoncentrował nie na chwilach chwały, ale na momentach hucznych porażek. Oliveira nie unika tematów polemicznych. Poprzez kino chce zrozumieć i chce, aby inni też zrozumieli to, co niektórzy starają się skrywać albo przemilczać, jak na przykład czasy kolonizacji.
BOSKA KOMEDIA (1991)Pacjenci szpitala psychiatrycznego przyjmują role postaci historycznych i fikcyjnych: Adama i Ewy, Jezusa, Łazarza i Świętej Teresy z Ávila; postaci z powieści Dostojewskiego (Zbrodni i Kary oraz Braci Karamazow), a także Nietzschego (Antychryst). Recytują Boską Komedię Dantego. Film to szczególna refleksja historyczna, która nie łączy się bezpośrednio z dziełem Dantego. Według Manoela de Oliveiry, tytuł został wybrany przede wszystkim ze względu na ironiczną konotację.
A CAIXA // PUSZKA (1994)Komedia utrzymana w fantastyczno- -absurdalnym rejestrze. Wśród starych ulic i schodów Mourarii w Lizbonie żyje ślepiec, któremu kradziona jest puszka na jałmużnę; wokół niego mieszkają (lub tylko przechodzą) córka, zięć i inne osoby mieszkające lub pracujące w okolicy. Manoel de Oliveira powiedział, że w tym filmie wrócił do postaci z Aniki-Bobó, teraz już dorosłych.
(Materiały organizatora)
--------------
Projekt realizowany we współpracy z Filmoteką Narodową i współfinansowany przez Polski Instytut Sztuki Filmowej.
Więcej zdjęć ()
