Święto literatury białoruskiej | Nagroda im. Jerzego Giedroycia

Zapraszamy wszystkich wielbicieli literatury, w programie oznaczyliśmy te wydarzenia, które będą tłumaczone na język polski. W programie znalazły się: spotkania z autorami, dyskusje o wolności słowa, o przekładach i wydawaniu białoruskiej literatury, targi książki oraz wystawa publikacji zakazanych w Białorusi.

A na finał gala wręczenia NAGRODY IM. JERZEGO GIEDROYCIA, najważniejszej niezależnej nagrody literackiej Białorusi, przyznawanej od 2012 roku.
15 listopada poznamy nazwiska laureatów, Święto białoruskiej literatury to doskonała okazja na zainteresowanie tą twórczością tłumaczy i wydawców oraz upowszechnianie współczesnej literatury białoruskiej. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że wokół nagrody gromadzą się ludzie, którzy nie ustają w wysiłkach na rzecz wolnej Białorusi - obrońcy praw człowieka, dziennikarze, ludzie kultury.



Nagroda im. Jerzego Giedroycia 2025. Finalistki i finaliści

Zmicier Dziadzienka, "Gry Kirke"
/ fundacja Kamunikat.org, 2024
Akcja retro kryminału Zmiciera Dziadzienki "Gry Kirke" rozgrywa się w Orszy i jest to chyba pierwsze artystyczne opracowanie przestrzeni tego miasta w białoruskiej beletrystyce. Do historycznych realiów zasadniczej części utworu - lat 20. XX wieku - czytelnik dociera poprzez lata 80., wciąż bliskie i żywe w pamięci, a kryminalna intryga, pełna napięcia i misternie skonstruowana, spaja pokolenia i znajduje swój dalszy ciąg w teraźniejszości. Wszystko, co definiuje gatunek, jest tu obecne: tajemnicze morderstwo, zaginięcia i niespodziewane odkrycia, barwny duet detektywów, przybytki półświatka, domy publiczne, gabinety władz, alkowy prostytutek, nieuchwytny przestępca i fałszywi podejrzani, a wszystko to układa się jak ciąg błyskających filmowych kadrów, które trzymają czytelnika w napięciu od początku do samego końca.

Siarhiej Dubaviec, "Zanzibar: dojrzewanie młodej duszy"
/ wydawnictwo Wiasna, 2024
Tematem głównym autobiograficznej opowieści Siarhieja Dubavca jest kręta ścieżka ku białoruskości, którą w latach 70. i 80. XX wieku przemierzają bohater książki i całe jego pokolenie. Autor szczegółowo opisuje swoje dzieciństwo w ZSRR, rodzinę, szkolne i studenckie lata w Mińsku, pracę w Homlu oraz powrót do stolicy w czasie pierestrojki i narodowego odrodzenia drugiej połowy lat 80. i początku lat 90. Postaci autora towarzyszą jego przyjaciele i sprzymierzeńcy, ludzie, którzy na trwałe zapisali się w kulturze białoruskiej... Ale to opowieść nie tylko o "archipelagu Białoruś" (napisał go już Valancin Akudovič), lecz także o afrykańskiej wyspie Zanzibar: o jej kolonialnej historii, tubylcach, krowach, wronach, lalkach voodoo, naiwnym malarstwie Edwarda Tingatingi, muzyce Freddiego Mercury'ego i powieściach Abdulrazaka Gurnaha...

Juhasia Kalada, "Zamiana miejsc"
/ wydawnictwo Pflaumbaum, 2024
Niemal przygodowa, sensacyjna powieść z jedną fantastyczną zamianą ciał i losów, z całkowicie realistycznymi zmaganiami dwóch kobiet o prawo do bycia sobą i z odwiecznymi białoruskimi pytaniami bez wygodnych odpowiedzi. Czy nie zabraknie powietrza sprawiedliwości duszącej się w klatce państwowych struktur? Czy łatwo jest bezrobotnej stać się sędzią, a sędzi - bezrobotną? Czy uda się oprawcy przemienić w czułego męża, a białoruskojęzycznemu pisarzowi nie zaprzedać siebie i literatury? Czy można w białoruskim sądzie uratować niewinnego człowieka i za jaką cenę? A co najważniejsze, czy ludzie jeszcze wczoraj sobie obcy zdołają wzajemnie się otworzyć, zrozumieć i wesprzeć, przełamując wszelkie stereotypy i sztuczne podziały, które przeszkadzają nam być wolnymi? Odpowiedzi są w książce Juhasi Kalady "Zamiana miejsc".

Alaksandar Łukašuk, "Tam, gdzie nie ma ciemności. Radio Swaboda"
/ wydawnictwo Wiasna, 2024
Łukašuk to pisarz o unikalnym stylu: inteligentnym, ostrym, łączącym metaforyczne obrazy z analitycznym namysłem, nierzadko aforystycznym, zawsze ironicznym i autoironicznym zarazem. To książka, w której dziennik przenika się ze wspomnieniami, esejem i (nie)liryczną miniaturą, przypowieścią, a nawet anegdotą (jako gatunkiem prozy narracyjnej). To opowieść o świecie jeszcze nie takim dawnym, ale już współczesnym, przekrzywionym. Pojawia się w niej wiele znanych postaci, ale najciekawszą jest sam autor: świadek, uczestnik, kronikarz, po prostu artysta słowa.

Anka Upała, "Raz na dwadzieścia pięć tysięcy lat"
/ wydawnictwo Alena Kazlova, 2024
"Raz na dwadzieścia pięć tysięcy lat" to subtelna i treściwa książka, napisana przez subtelną autorkę o wrażliwej konstrukcji duchowej (wybaczcie sztampowość tego wyrażenia), introwertyczna, pochłonięta głęboką autorefleksją. (...) Jest ona - mowa już o prozie - nieco hermetyczna. Nie w takim znaczeniu, że sztuczna czy "jak z probówki", niemniej jednak ograniczona przez swojego rodzaju ściany - czasem są przezroczyste, jak bramka, którą bohaterki usiłują przekroczyć, gdy zostają zamknięte wieczorem na przystani, a może są one iluzoryczne, podobne w czymś do dekoracji z "Truman Show".
Dobrą książkę poznasz po tym, że nie chcesz, aby się skończyła.

Klok Štučny, "Morderstwo na ulicy Makajonka"
/ wydawnictwo Januškievič, 2024
Książka "Morderstwo na ulicy Makajonka" od pierwszych stron trzyma czytelnika w napięciu. W centrum Mińska zamordowana zostaje miejska artystka Żana Tencen. Ze względu na to, że brała udział w protestach, władze nie zamierzają prowadzić drobiazgowego śledztwa. Każdy człowiek jest poddany obserwacji. Codzienność naznaczona terrorem prowadzi do fragmentacji rzeczywistości. Jak żyć w autorytarnym państwie pod stałym nadzorem władz? Jak powiązane są ze sobą śmierć artystki, widmo impresaria miejskich szaleńców i zagadkowe przejście? I jakie rodzinne tajemnice skrywa zjawa babki Hani?

Dlaczego nagroda nosi imię Jerzego Giedroycia?
Jerzy Giedroyc, zwany Redaktorem, Polak z urodzenia, nie jest bliski Białorusinom jedynie dlatego, że przyszedł na świat w Mińsku. Zainteresowanie i szacunek wyrażający się w upamiętnianiu tej postaci wynikają przede wszystkim z tego, że Redaktor - wzór intelektualnej odwagi, twórca powojennej Europy - nieustannie przypominał o wspólnych lekcjach jedności i dobrosąsiedztwa, które sięgają czasów wspólnoty Rzeczypospolitej i Wielkiego Księstwa.
W sposób niezwykle odważny, jak na swoje czasy, Jerzy Giedroyc wzywał Polaków, aby z godnością przyjęli utratę Wilna, Grodna i Lwowa, aby uznali i wsparli niepodległość Litwinów, Białorusinów i Ukraińców, wierząc, że jest to kluczowy warunek dla niezależności samej Polski. Jego emigracyjne czasopismo "Kultura" podkreślało, że niezależna Polska nie jest możliwa bez wolnej Białorusi, a "bez polskiego wsparcia białoruskie dążenia do niezależności nie mają szans powodzenia".
Na rok przed śmiercią, Jerzy Giedroyc przekonywał Czesława Miłosza i Wisławę Szymborską o konieczności nominowania Wasyla Bykowa do Literackiej Nagrody Nobla: "Przyznanie tej nagrody białoruskiemu pisarzowi byłoby, bez przesady, rewolucją na Białorusi". Nie udało się, ale były szczere intencje i konkretne kroki w kolejnej próbie pomocy białoruskiemu narodowi, krajowi, w którym urodził się Jerzy Giedroyc.
Wszystko to dobrze pamiętamy i z godnością honorujemy.

Treść tworzona na podstawie materiałów prasowych organizatora.