Wernisaż wystawy "Franciszek Duszeńko. Ołowiane łzy"

Wystawa jest prezentacją dorobku i postaci profesora Franciszka Duszeńki, wskazującą istotne kierunki jego poszukiwań i zainteresowań. Po raz pierwszy pokazujemy wybór rzeźbiarskich szkiców, rysunków, notatek pochodzących z pracowni profesora, która stanowiła jego sanktuarium - miejsce osobne i zamknięte przed publicznością. Dzięki zaangażowaniu Roberta Kaji, staraniom Muzeum Narodowego w Gdańsku oraz uprzejmości rodziny artysty zgromadzone w pracowni przy ulicy Chlebnickiej 11/12 w Gdańsku: szkice rzeźbiarskie, bozzetta, formy negatywowe, rysunki, po śmierci profesora, trafiły do kolekcji Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku oraz jako depozyt do Muzeum Narodowego w Gdańsku.

Ekspozycja Franciszek Duszeńko. Ołowiane łzy koncentruje się na przedstawieniu mantrycznej natury procesu tworzenia, który niezależnie od rodzaju, czy skali podejmowanego tematu był tak samo intensywny i wielowymiarowy. Twórca osadzony silnie w tradycji rzeźby, wcześnie zauważony i doceniony, przeszedł drogę od dzieł realistycznych przez rewolucyjne realizacje pomnikowe, które na stałe zmieniły formułę założeń upamiętniających, aż do prac abstrakcyjnych i eksperymentalnych. Prezentacja studyjnej twórczości artysty, jest metaforycznym otwarciem drzwi jego pracowni, ukazując szczególną ikonosferę procesu twórczego, odkrywając zarazem to, co za życia artysty było zakryte i niedostępne.

Klucz doboru prac opiera się na możliwości ukazania tajników warsztatowych, powiązania obiektów z konkretnymi realizacjami oraz ich atrakcyjności pod względem formalnym. Można wyodrębnić z tego zbioru szczególną grupę prac, związanych z osobistymi, dramatycznymi doświadczeniami Franciszka Duszeńki - służbą w AK, aresztowaniem i więzieniem w obozach koncentracyjnych. Tworzenie "w cieniu własnych traum", wyniesionych z tych doświadczeń, skupienie potrzebne profesorowi do pracy, czytamy jako ciągle w nim obecne graniczne doświadczenie dramatu wojny, a mantrycznemu procesowi tworzenia można przypisać rolę funkcji naprawczej, w znaczeniu jakie nadała jej psychoanalityczka Melanie Klein. Dobrym odniesieniem wydają się także przemyślenia Julii Kristevy, opisującej nikczemność decyzji o wywoływaniu zbrodniczych wojen, osiągającej - jak pisała - swój "szczyt, kiedy śmierć, która bynajmniej mnie nie zabija, nakłada się na coś, co istnieje w moim świecie i co, jak sądzę, chroni mnie od śmierci: między innymi na dzieciństwo, na naukę". Świadectwo wojny Ocalonego odnajdujemy w całej twórczości Duszeńki. Będzie nim zarówno sięganie do motywów upamiętniania, figury ofiary, w tym szczególnie przejmujące studia portretowe głów więźniów obozów koncentracyjnych, ukazane niezwykle ekspresyjnie.

Ołowiane łzy jest cytatem odnalezionym w archiwum dokumentów Franciszka Duszeńki, zapisanym na formularzu Rady Wyższego Szkolnictwa Artystycznego z 1994 roku. Ołów jest materiałem bardzo plastycznym, a zarazem symbolicznym na wielu różnych poziomach. Szczególnie ważny wydaje się kontekst semantyczny. Tytuł można interpretować na kilka sposobów, na przykład: dosłownie, jako materię i kształt, jako nawiązanie do mediów używanych w rzeźbie, które mają ciężką, zimną i surową formę. Można też odczytać metaforycznie - gdyż ołów jest metalem kojarzonym z ciężarem, wręcz przytłoczeniem bądź trwaniem. Zatem Ołowiane łzy mogą być symbolem bólu i żałoby, które nie są chwilowe, lecz trwają w pamięci zbiorowej, tak jak w monumentalnych dziełach Duszeńki - łzy ołowiane nie odparowują, jak te zwykłe. W kontekście dzieł upamiętniających ofiary wojenne, tytuł można odczytywać, jako alegorię cierpienia zapisującego się w historii i sztuce, jako metaforę artystycznego przesłania Duszeńki: ciężaru ludzkiego doświadczenia, trwałości pamięci o ofiarach oraz nieprzemijającego charakteru emocji, jakie wywołują dzieła profesora.

Subtelność i poetyka tytułu korespondują z upodobaniem do zbieractwa i zachwytu profesora nad urodą rzeczy prostych i zwyczajnych, czasem niekompletnych i uszkodzonych. Interesowały go w nich niuanse kompozycyjne, struktura i właściwości materiałów. Zaopiekowane, okaleczone, niekompletne i niepotrzebne przedmioty i rzeczy, które stawały się częścią artystycznych działań, przenosząc jednak idee upamiętniania, krzywdy i ocalenia zgodnie z tematyką podejmowaną w monumentalnej twórczości pomnikowej.

Wystawa Franciszek Duszeńko. Ołowiane łzy spina szczególnego rodzaju klamrą zainicjowaną w 2013 roku współpracę Muzeum Narodowego w Gdańsku z Akademią Sztuk Pięknych, otwierając również przestrzeń do dialogu i współpracy połączonych twórczością profesora Franciszka Duszeńki.