"Wymiary wolności. Niezależna sztuka polska lat 80. XX wieku"
Wykład Jerzego Brukwickiego
05 lutego 2015 | godzina 18:00
Gdańska Galeria Güntera Grassa (4G) | ul. Szeroka 34/35, 36, 37, Grobla I 1/2
Wydarzenie towarzyszące wystawie "Who makes Europe"
kuratorka: Susanne Hinrichs Lata 80. to okres szczególny w dziejach sztuki polskiej. Był to czas narodzin "Solidarności", gwałtownych konfliktów społecznych i politycznych. Dla twórców było to dziesięciolecie intensywnych poszukiwań inspiracji duchowych, nowego spojrzenia na świat i codzienność. Sztuka, jak nigdy dotąd, opisywała dążenia społeczeństwa, jego bunt i sprzeciw wobec systemu komunistycznego. Niezgoda przeważającej części środowisk twórczych na wprowadzenie przez władzę 13 grudnia 1981 roku stanu wojennego, poczucie wspólnoty wobec zagrożeń, niegodziwości i represji, wywołała bojkot oficjalnego życia artystycznego. Narodził się ruch kultury niezależnej, który odegrał ważną rolę w procesie budowania wolności i demokracji. Niezależny od decyzji władz politycznych i wszechobecnej cenzury pomógł społeczeństwu, związanemu z ideami "Solidarności" pokonać trudne, dramatyczne sytuacje, ograniczenia i represje. W stanie wojennym i czasie późniejszym wzmacniał ducha narodu, tworzył solidarność społeczną i przestrzenie niezależności w zniewolonym kraju. Koncerty, wieczory poetyckie, spektakle teatralne, występy kabaretowe, recitale piosenek, wystawy, podziemne książki, gazety i kasety wideo przynosiły nadzieję, budowały nowe formy więzi międzyludzkich, wspólnoty myśli, wartości i emocji. Stanowiły rodzaj demonstrowania sprzeciwu wobec ówczesnego aparatu władzy i bezpieczeństwa. Dochodziło do niecodziennych, wzruszających spotkań artystów z widzami. W drugim obiegu opublikowano setki książek, wydawano czasopisma kulturalne, drukowano plakaty, pocztówki, znaczki pocztowe, zorganizowano wiele niezależnych wystaw sztuki, wystawiano sztuki teatralne, przygotowywano koncerty i nagrywano płyty, kręcono filmy. Ruch kultury niezależnej stanowił jeden z najważniejszych elementów społeczeństwa podziemnego.
Sztuka zwróciła się ku tradycjom narodowym, niepodległościowym, romantycznym. Jej najważniejszymi kryteriami ponownie stały się dobro, prawda i piękno, a nie ideologia. Wśród najistotniejszych wątków tematycznych i zagadnień dominowały rozważania o istocie i sensie życia, pytania o godność, solidarność i patriotyzm, wybory moralne, doświadczenia historyczne i polityczne. Obrazy, rzeźby, instalacje, rysunki, grafiki, plakaty, fotografie - bez cenzuralnych ograniczeń - stały się świadectwami czasu. Mówiły o sprawiedliwości, dokumentowały i interpretowały społeczne nastroje. Przypominały o wydarzeniach historycznych ukrywanych i fałszowanych przez totalitarną władzę. Poruszały serca i sumienia. Pojawił się nowy rodzaj ikonografii, wymyślono nowe symbole i znaki (m.in. legendarne logo "Solidarność" Jerzego Janiszewskiego, pomnik ofiar poznańskiego Czerwca '56, pomniki pomordowanych stoczniowców w Grudniu '70 w Gdańsku i Gdyni).
"Kultura niezależna stanowiła zjawisko różnorodne, obejmowała różne środowiska. Zmieniała się Polska, kształtowała się nowa tożsamość polskiej kultury. Zapominamy o tamtych czasach, wydarzeniach. Nie rozmawiamy o nich z młodymi. Wiele z ówczesnych działań kulturalnych nie zostało udokumentowanych. Żyją w dziełach i dokonaniach artystów, we wspomnieniach ich organizatorów i uczestników. Podczas spotkania przypomnę o najważniejszych z nich, o niezwykłej atmosferze, którą sztuka niezależna lat 80. wówczas współtworzyła." -
Jerzy Brukwicki Jerzy Brukwicki - jeden ze współtwórców ruchu kultury niezależnej w latach 80-tych XX wieku. Wydawał pismo o kulturze niezależnej "Wybór", redagował "Notatnik kulturalny" w podziemnym "PWA. Przegląd Wiadomości Agencyjnych", zorganizował kilkanaście wystaw (w Gdańsku m.in. "Obecność", 1983; "Plastycy stoczniowcom", 1984; "Rocznice", 1985; "Polska Pieta", 1987; rysunków Andrzeja Wajdy, 1988 i Tadeusza Brzozowskiego", 1989; był konsultantem wystawy "Pamięć i uczestnictwo" w Muzeum Narodowym w Gdańsku, 2005). Współpracuje z Wydawnictwem Sejmowym przy publikacji o grafice wyborczej roku 1989.
