Dzieła francuskie w bibliotece Johanna Uphagena. Ze zbiorów Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk
Wystawa prezentowana w okresie 2010-04-09 do 2010-05-09.
Biblioteka Johanna Uphagena należała do najsłynniejszych oświeceniowych prywatnych księgozbiorów w Gdańsku. Dalekowzroczność właściciela spowodowała, że cenny zbiór ksiąg nie uległ rozproszeniu i został zachowany dla potomnych.
Niemal powszechną praktyką było wówczas sprzedawanie zbiorów bibliotecznych po śmierci właściciela na publicznych aukcjach książek. Księgozbiór należący do Uphagena pozostał jednak w rękach jego spadkobierców i pieczę nad nim sprawowała utworzona przez Johanna Fundacja Rodzinna. W rodzinie nie znalazł się już godny następca właściciela, toteż nie uzupełniano zbiorów o nowe dzieła. Fundacja w 1846 r. zaoferowała zbiory Bibliotece Miejskiej, do przekazania ksiąg w depozyt doszło jednak dopiero w 1879 r. Obecnie księgozbiór Johanna Uphagena jest przechowywany w Bibliotece Gdańskiej PAN, kontynuującej tradycje dawnych książnic gdańskich, w tym także Biblioteki Miejskiej. Nadal zachowuje on odrębność proweniencyjną. Do dnia dzisiejszego korzystają z niego specjaliści różnych dyscyplin naukowych, ale przede wszystkim historycy.
Księgozbiór, liczący blisko 10 500 dzieł, zebranych w ponad 15 000 woluminów, został uporządkowany przez właściciela - według kryterium formalnego - rzeczowo. Książki były ustawione, jak to wówczas powszechnie praktykowano, formatami. W obrębie formatów Uphagen wyodrębnił 35 grup tematycznych. W zbiorach służących właścicielowi jako warsztat pracy naukowej znalazło się między innymi wiele dzieł historycznych, z zakresu religioznawstwa. Dużą grupę stanowiły relacje z podróży, opisy odległych miejsc, przewodniki. Mniej licznie reprezentowane są natomiast dzieła filozoficzne, czy też encyklopedie i słowniki. Uphagen gromadził także rękopisy, mapy i plany oraz ryciny. Na podkreślenie zasługuje fakt, że w księgozbiorze Uphagena znajdują się liczne pozycje unikatowe.
Wśród zgromadzonych dzieł sporą grupę stanowią prace w języku francuskim (2035 pozycji), jednak nie wszystkie z nich ukazały się w ośrodkach drukarskich Francji, są też dzieła wydane w języku francuskim w Holandii, Niemczech i na terenie dzisiejszej Szwajcarii. Wśród książek wydanych we Francji znaczącą grupę (blisko 650 dzieł) stanowią dzieła drukarzy paryskich.
Poświęćmy teraz nieco więcej uwagi właścicielowi tej wspaniałej biblioteki. Johann Uphagen (9 II 1731, Gdańsk - 17 XI 1802, Gdańsk), rajca, kupiec, bibliofil i historyk, był najznamienitszym przedstawicielem rodziny pochodzącej z terenu Niderlandów Hiszpańskich, przybyłej w wyniku prześladowań religijnych w końcu XVI w. do Prus Królewskich. W latach 1751-1754 studiował w Getyndze prawo, filozofię i historię. Po zakończeniu studiów podróżował po Niemczech, Holandii i Francji, po kilka miesięcy spędzając w Amsterdamie i Paryżu. W 1755 r. wrócił do Gdańska. Tu uprawiał profesję kupiecką i armatorską, sprawował też wiele funkcji publicznych, był między innymi ławnikiem, zasiadał w komisjach miejskich zajmujących się podatkami i terytorium miejskim, pełnił funkcję dowódcy gdańskich regimentów, od 1792 r. był rajcą, jednak po przejściu Gdańska pod władzę pruską wycofał się z urzędu.
Uphagen miał rozliczne zainteresowania. Był historykiem, autorem dwóch rozpraw historycznych. Jego wielką pasją były książki. Swe zbiory gromadził przez całe życie, już w okresie studiów i podróży po Europie wysyłał do Gdańska przesyłki wypełnione cennymi dziełami. Pasji tej pozostał wierny przez całe życie. Kupował książki nie tylko u księgarzy gdańskich, ale również francuskich, o czym świadczą rachunki wystawione przez księgarzy z Bordeaux. Znaczącą część dzieł nabył pod koniec życia - w 1795 r. na aukcji słynnej biblioteki Heinricha Wilhelma Rosenberga (1701-1795), dzięki czemu także pamięć o tych zbiorach przetrwała.
