Jednym z kluczy do zrozumienia kultury każdej społeczności ludzkiej jest lokalna nekropolia - gdy odczytamy napisy umieszczone na nagrobkach, odszyfrujemy symbole związane ze śmiercią i ocenimy stan troski o miejsca spoczynku przodków, staniemy się bogatsi w wiedzę o duchowej kondycji miasta czy wsi, którą chcemy poznać.
Współczesne cmentarze, wypchnięte na obrzeża naszych miast, są najczęściej sztampowe: nagrobki ustawione w równych rzędach nie mają szczególnego wyrazu, a sztuka upamiętniania zmarłych została zredukowana do gotowych wzorców narzuconych przez kamieniarzy. Warto sobie również uświadomić, że zwykłe nekropolie nie są zazwyczaj długowieczne. Wiek nagrobków na najbardziej nawet znanych cmentarzach nie przekracza dwóch stuleci.
Konferencja autorstwa Nadbałtyckiego Centrum Kultury poświęcona będzie procesowi wnikliwego odczytywania warstw dziedzictwa zabytkowej substancji funeralnej w gotyckim kościele św. Jana w Gdańsku. Prowadzona obecnie odbudowa kościoła, połączona z pracami konserwatorskimi, pozwoliła na przeprowadzenie gruntownych badań w wielu aspektach. Zamierzeniem konferencji jest przede wszystkim dyskusja wokół funeralnego dziedzictwa kościoła i jej ekspozycji w przyszłości. Ale też ważną częścią programu konferencji będą teoretyczne rozważania z pogranicza różnych nauk oraz szerokie konteksty interpretacji badawczych najnowszych odkryć. Dziedzictwo kulturowe kościoła św. Jana chcemy tu rozpatrywać jako swoisty zapis przemijania i jednocześnie utrwalania miasta.
PROGRAM KONFERENCJI
20 października, czwartek
miejsce: Ratusz Staromiejski w Gdańsku, ul. Korzenna 33/35
godz. 10.00 - 12.30
otwarcie konferencji: Lawrence Okey Ugwu i ks. dr Krzysztof Niedałtowski
Zapis przemijania miasta
dr inż. arch. Jakub Szczepański - Kościół św. Jana w Gdańsku pamięcią miasta
Z archeologicznych badań
mgr Bogdan Kościński - O początkach kościoła św. Jana i cmentarza
mgr Krzysztof Dyrda - Nowożytne formy pochówków w kościele św. Jana w Gdańsku w świetle badań archeologicznych
prof. dr hab. Judyta J. Gładykowska-Rzeczycka - Biostruktura parafian kościoła św. Jana
mgr Renata Wiloch-Kozłowska - Kultura mieszczan gdańskich w świetle najnowszych odkryć archeologicznych w kościele św. Jana
Dyskusja
godz. 12.30-14.30
Z archiwalnych badań
mgr Stanisław Flis - Dokumentacja archiwalna a eksploracja archeologiczna w kościele św. Jana
ks. dr Krzysztof Niedałtowski - Pochówki w kościele św. Jana w 1945 roku. Z dziennika ostatniego pastora gminy luterańskiej
dr hab. Danuta Szlagowska - Muzyczne dziedzictwo kościoła św. Jana
dr Jacek Kriegseisen - Pamięć liturgii. Złotnicze naczynia liturgiczne z kościoła św. Jana
Dyskusja
godz. 14.30 - 16.00 - przerwa
godz. 16.00 - 18.30
Sztuka nagrobna w kościele św. Jana na tle kultury funeralnej Gdańska
dr Jacek Bielak - Rekonstruowanie nekropolii. Posadzkowe płyty nagrobne kościoła św. Jana - układ pierwotny, obecne rozmieszczenie, próba identyfikacji
mgr Iwona Berent - Prace konserwatorskie przy kamiennych płytach nagrobnych
dr Marcin Kaleciński - Nagrobek Nathaniela Schrödera
dr hab. Anna Drążkowska - Odzież grobowa z kościoła św. Jana - analiza kostiumologiczna
dr Małgorzata Grupa - Zespół zabytków tekstylnych z kościoła św. Jana w Gdańsku - analiza technologiczna tkanin
Dyskusja
piątek 21 października 2011
godz. 10.00 - 12.00
Rytuał pogrzebowy
prof. dr hab. Edmund Kotarski - Kaznodzieje kościoła św. Jana wśród twórców XVII-wiecznej gdańskiej prozy biograficznej
ks. dr. hab. Zdzisław Kropidłowski - Ewangelicka liturgia pogrzebowa w Gdańsku i Prusach w świetle nieznanych agend liturgicznych
dr Agnieszka Witczak - Laus mortuorum. Biogramy dwóch Hützingów u Andrzeja Schotta
dr Piotr Kociumbas - Repertuar kantat pogrzebowych ze zbiorów dawnej biblioteki przy kościele św. Jana w Gdańsku
mgr Klaudiusz Grabowski - Kaplice cmentarne Gdańska - wyprowadzenie rytuału pogrzebowego z kościołów parafialnych
Dyskusja
godz. 12.30 - 15.00
miejsce: Centrum św. Jana w Gdańsku, ul. Świętojańska 50
Dziedzictwo cmentarne kościołów
mgr inż. arch. Anna Sychta - Eksponowanie grobów w kościołach jako obiektu zabytkowego na przykładzie kościoła pw. Bożego Ciała w Pręgowie, gm. Kolbudy
dr inż. arch. Jakub Szczepański, mgr Iwona Berent - O funkcjonowaniu dziedzictwa cmentarnego w Centrum św. Jana - wstęp do zwiedzania
dr hab. Anna Drążkowska, dr Małgorzata Grupa - Ekspozycja szat pogrzebowych i tkanin z pochówków w kościele św. Jana (zalążek wystawy stałej)
Zwiedzanie wystaw towarzyszących konferencji, z kuratorskim oprowadzeniem:
1. Nekropolie Pomorza w fotografii Anny, Krzysztofa Jakubowskich i archiwaliach
Wystawa NCK przedstawia 40 cmentarzy katolickich, ewangelickich, żydowskich, mennonickich, wojennych i miejsc martyrologii - świadectwo wielokulturowego Pomorza. Prezentacja jest częścią projektu o charakterze naukowo-badawczym, dokumentacyjnym i artystycznym, realizowanym w latach 2010-2012.
2. Kultura funeralna nowożytnego Gdańska w świetle wykopalisk archeologicznych
Wystawa przygotowana przez Muzeum Archeologiczne w Gdańsku. Ekspozycja prezentuje wyniki badań archeologicznych na cmentarzyskach nowożytnych, zlokalizowanych w obrębie historycznej części miasta. Zabytki bezpośrednio ilustrują zwyczaje i zmieniającą się tradycję pogrzebową dawnych mieszkańców Gdańska.
3, Obiekty z cyklu Krzyże - autor Jacek Kornacki
Charakterystyczne dla pomorskiej kultury cmentarnej żeliwne krzyże stały się formą wyjściową dla cyklu artystycznych obiektów pn. Krzyże (w ramach projektu artystyczno-kulturowego Archetyp - Świadomość - Miejsce). Pierwszy powstał w 2002 roku, następne są efektem uczestnictwa w wyjazdach studyjnych szlakiem cmentarzy, w ramach Nekropolii Pomorza.
Prezentowane formy wyrosły m.in. z inspiracji krzyża na cmentarzu w Sierżnie pow. Bytów oraz na cmentarzach Ziemi Słowińskiej, w Klukach i Smołdzinie. W specyficznej pasji dokumentacji krzyży Kornacki nie jest sam, twórcza współpraca z Tomkiem Krupińskim i Jackiem Zdyblem umożliwia w pełni dojrzałe budowanie nowych wartości artystycznych i kulturowych. Artysta - dokumentując minione rzemiosło funeralnej kultury - tworzy zapis obecności ludzi, miejsc i form. Powstaje artystyczny przekaz, rodzaj relikwiarza idei krzyża. To także symbol znaku istnienia ludzi, których śladów - miejsc istnienia i pochówku - już nie ma.
4. Lapidarium z pomorskich cmentarzy
Zbiór artefaktów funeralnych, ocalonych przez Jacka Kornackiego, Tomka Krupińskiego i Roberta Kwiatka, jest przywołaniem pamięci cmentarza. Nieznane jest pochodzenie obiektów, gdyż odzyskano je ze złomowisk, z jarmarków staroci od tzw. kolekcjonerów i z tymczasowych przechowalni. Szlachetny akt nie jest pozbawiony dylematów moralnych nowych właścicieli: z jednej strony to ocalenie śladu cmentarza, ale także świadomość, że posiadanie fragmentu z jego przestrzeni przyczynia się do śmierci nekropolii.
Prezentowane lapidarium jest wyznaniem kulturowym - to niezgoda na brak szacunku żywych dla pamięci zmarłych i miejsc ich wiecznego spoczynku.
Informacje praktyczne dotyczące wszystkich wystaw:
wernisaż: 9 października 2011r., godz. 13.30
czas: 9-22 października oraz 30 października-14 listopada 2011
miejsce ekspozycji: Centrum św. Jana, ul. Świętojańska w Gdańsku
Pomysł i realizacja konferencji: Bronisława Dejna
